Vergi Muhasebesi

Vergi hukuku gibi, oran ve uygulamaların sıkça değiştiği bir alanı muhasebe çalışmalarına aktarmak her baskıda kitabı neredeyse tamamıyla elden geçirmek ihtiyacı yaratmaktadır. Bununla birlikte bu yorucu çabanın, ilk baskısı 2003 yılında gerçekleştirilen kitabımızın 14 yılda 5′nci baskıya ulaşmasıyla karşılığını bulduğunu görüyoruz.

Daha önceki baskılarda ısrarla vurguladığımız bir hususu tekraren belirtmek isteriz: Vergi hukukunun birçok detayında vergi idaresi ile vergi yargısı arasında görüş ayrılığı olduğu gibi vergi uzmanlarının da her konuda görüş birliğinde olduğunu söyleyebilmek mümkün olamamaktadır. Bu nedenle kitabımızda bir muhasebe kaydı gösterilirken bu konudaki görüş ayrılıklarına da özellikle vurgu yapılmıştır. Bununla birlikte çalışmamızın bir vergi hukuku çalışmasından önce bir muhasebe çalışması olarak değerlendirilmesini özellikle arzu ederiz.

ÖNSÖZ

Özellikle 2007 yılında, Türkiye’de uygulanan raporlama standartları incelendiğinde karşımıza çok farklı sonuçlar veren ve birbirinden tamamen ayrı setler çıkmaktadır. Bu kapsamda, vergi matrahının hesaplanmasını esas alan Tek Düzen Hesap Planı, bankalarca uygulanan Türkiye Finansal Raporlama Standartları (TFRS), ortak sayısına bağlı olarak halka açık kabul edilen ve Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) denetimine tabi şirketlerce uygulanan SPK Seri Xl-1 tebliğine uygun standartlar, hisseleri İMKB’de işlem gören şirketlerce uygulanan SPK Seri XI-25 tebliğine uygun standartlar ve gene aynı şirketlerce seçimlik olarak uygulanabilen Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (UFRS) uygulanan standartlardandır. Buna göre, aynı finansal verilerden hareketle, farklı standartlara göre farklı sonuçlar içeren finansal tablolara ulaşılmakta, bu durum da okuyucu açısından mali tabloları yorumlamada karmaşa yaratmaktadır.

Türkiye Muhasebe Standartlan Kurulu, 1999 yılında kurulmuş ve ilk toplantısını 2002 yılında yapmıştır. Kurul tarafından bugüne kadar, 41 adet Türkiye Muhasebe Standardı (TMS) ve 8 adet TFRS yayımlanmıştır. Bu standartlar, Uluslararası Muhasebe Standartları (UMS) ve UFRS’nin bazı farklılıklar dışında aynısıdır. Son yıllarda, hisseleri İstanbul Menkul Kıymetler Borsasında işlem gören şirketler ve bankalar ile isteyen kuruluşlar UFRS’ye göre raporlama yapmaktadırlar. Bir yandan yabancı yatırımcıların sayısındaki artış diğer yandan halen Mecliste görüşülmekte olan Türk Ticaret Kanunu Tasarısı UMS ve UFRS ile uyumlu TMS ve TFRS’nin uygulanmasını zorunlu hale getirmiştir.

Buraya kadar yapılan açıklamalar doğrultusunda; TMS ve TFRS’nin uygulamaya geçmesi ile birlikte kullanım kuralları aynı olan tek bir dilin mali tablo hazırlanmasında esas alınması amaçlanmaktadır. Ayrıca, yeni bazı mali tablolar hazırlanması zorunluluğu da getirilmektedir. Dipnotlar büyük önem kazanmakta, okuyucu, dipnotlar vasıtasıyla sadece mali tablolarda yer alan kalemlerin detayları hakkında bilgi edinmekle kalmamakta, bunun yanında mali tablolara yansımayan risk ve yükümlülükleri de dipnotlarda görebilmektedir.

Diğer yandan, şirketler, TMS ve TFRS’yi uygulayacak olmakla birlikte, vergi hesabında Gelir İdaresi tarafından belirlenen düzenlemelere uymak zorundadırlar. Bu nedenle, gerek uygulayıcılar, gerekse mali tablo okuyucuları açısından Vergi Usul Kanununu (VUK) ile TMS’de yer alan değerleme hükümlerini bilmek vergi hesabına ulaşmak için bir zorunluluktur.

Kitabımızın önceki baskılarına ilişkin eleştiri ve katkılar bu baskı için yol gösterici olmuştur. Bu kapsamda, Vergi Muhasebesi Kitabının 3. baskısında, VUK ve TMS değerleme hükümleri tablo halinde verilerek, okuyucuya karşılaştırma imkanı verilmiştir. Ayrıca; önceki baskılarda yer almayan özellikli bazı bölümler eklenmiş, enflasyon muhasebesi uygulaması sona erdiğinden bu bölüm çıkarılmış, mevcut örnekler 2008 yılı sonuna kadar yayımlanmış mevzuat hükümlerine göre güncellenmiştir.

Diğer yandan, şirketler, TMS ve TFRS’yi uygulayacak olmakla birlikte, vergi hesabında Gelir İdaresi tarafından belirlenen düzenlemelere uymak zorundadırlar. Bu nedenle, gerek uygulayıcılar, gerekse mali tablo okuyucuları açısından Vergi Usul Kanununu (VUK) ile TMS’de yer alan değerleme hükümlerini bilmek vergi hesabına ulaşmak için bir zorunluluktur.

Kitabımızın önceki baskılarına ilişkin eleştiri ve katkılar bu baskı için yol gösterici olmuştur. Bu kapsamda, Vergi Muhasebesi Kitabının 3. baskısında, VUK ve TMS değerleme hükümleri tablo halinde verilerek, okuyucuya karşılaştırma imkanı verilmiştir. Ayrıca; önceki baskılarda yer almayan özellikli bazı bölümler eklenmiş, enflasyon muhasebesi uygulaması sona erdiğinden bu bölüm çıkarılmış, mevcut örnekler 2008 yılı sonuna kadar yayımlanmış mevzuat hükümlerine göre güncellenmiştir.

Diğer yandan, şirketler, TMS ve TFRS’yi uygulayacak olmakla birlikte, vergi hesabında Gelir İdaresi tarafından belirlenen düzenlemelere uymak zorundadırlar. Bu nedenle, gerek uygulayıcılar, gerekse mali tablo okuyucuları açısından Vergi Usul Kanununu (VUK) ile TMS’de yer alan değerleme hükümlerini bilmek vergi hesabına ulaşmak için bir zorunluluktur.

Kitabımızın önceki baskılarına ilişkin eleştiri ve katkılar bu baskı için yol gösterici olmuştur. Bu kapsamda, Vergi Muhasebesi Kitabının 3. baskısında, VUK ve TMS değerleme hükümleri tablo halinde verilerek, okuyucuya karşılaştırma imkanı verilmiştir. Ayrıca; önceki baskılarda yer almayan özellikli bazı bölümler eklenmiş, enflasyon muhasebesi uygulaması sona erdiğinden bu bölüm çıkarılmış, mevcut örnekler 2008 yılı sonuna kadar yayımlanmış mevzuat hükümlerine göre güncellenmişti.

 İÇİNDEKİLER

1. KISIM (DEĞERLEME ÖLÇÜTLERİ) 1

1.1. KASA DEĞERLEME 6

1.2. ALINAN ÇEKLER DEĞERLEME 8

1.3. BANKALAR DEĞERLEME 10

1.4. VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ DEĞERLEME 12

1.5. MENKUL KIYMETLER DEĞERLEME 13

1.6. ALICILAR DEĞERLEME 16

1.7. ALACAK SENETLERİ DEĞERLEME 18

1.8. STOKLAR 20

1.9. VERİLEN AVANSLAR DEĞERLEME 25

1.10. İŞTİRAKLER DEĞERLEME 27

1.11. MADDİ DURAN VARLIKLAR DEĞERLEME 28

1.12. MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR DEĞERLEME 31

1.13. YATIRIM AMAÇLI GAYRİMENKULLER DEĞERLEME 37

1.14. BANKA KREDİLERİ DEĞERLEME 38

1.15. SATICILAR DEĞERLEME 39

1.16. BORÇ SENETLERİ 40

1.17. ALINAN SİPARİŞ AVANSLARI DEĞERLEME 42

2. KISIM (MONOGRAFİLER VE ÖRNEKLER) 45

2.1 HAZIR DEĞERLER 47

2.1.1 Monografi ve Çözümü 49

2.1.2 Monografi ve Çözümü 54

2.1.3 Monografi ve Çözümü 60

2.1.4 Monografi ve Çözümü 68

2.2 MENKUL KIYMETLER 73

2.2.1 Monografi ve Çözümü 75

2.2.2 Monografi ve Çözümü 84

2.2.3 Monografi ve Çözümü 91

2.2.4 Monografi ve Çözümü 95

2.2.5 Türev ve İşlemlerinin Vergilendirilmesi ve Muhasebesi 103

2.3 ALACAKLAR 127

2.3.1 Monografi ve Çözümü 129

2.4 STOKLAR 143

2.4.1 Monografi ve Çözümü (Maliyet Hesapları) 145

2.4.2 Monografi ve Çözümü (Aralıksız Sayım Yöntemi) 150

2.4.3 Monografi ve Çözümü (Dönem Sonu Kayıtları) 155

2.4.4 Monografi ve Çözümü (Stok Değerleme Yöntemleri) 161

2.4.5 Monografi ve Çözümü (Konsinye Mal) 168

2.4.6 Örnek ve Çözümü (Değeri Düşen Mallar) 175

2.4.7 Örnek ve Çözümü (Elden Çıkarılacak Stoklar) 179

2.4.8 Örnek ve Çözümü (Fire) 180

2.4.9 Örnek ve Çözümü (Mal Sayımı Noksanları) 181

2.4.10 Örnek ve Çözümü (Mal Sayım Fazlaları) 183

2.5 DURAN VARLIKLAR 185

2.5.1 Monografi ve Çözümü 187

2.6 MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR 203

2.6.1 Örnek ve Çözümü (Lisans Hakkı) 205

2.6.2 Örnek ve Çözümü (Lisans Hakkı) 209

2.6.3 Örnek ve Çözümü (Özel Maliyet Bedeli) 212

2.7 KISA VE UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR 217

2.7.1 Monografi ve Çözümü 219

2.7.2 Monografi ve Çözümü 231

3. KISIM (ÖZELLİKLİ KONULAR) 241

3.1 YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM İŞLERİ 243

3.1.1 Monografi ve Çözümü 245

3.1.2 Örnek ve Çözümü (Teminat Mektubu Verilmesi) 256

3.1.3 Örnek ve Çözümü (Teminat Mektubunun Nakde Çevrilmesi) 257

3.1.4 Örnek ve Çözümü (Depozito Verilmesi) 257

3.1.5 Örnek ve Çözümü (Şantiye Şefine Avans Verilmesi) 258

3.1.6 Örnek ve Çözümü (Taşeronlara Avans Verilmesi) 258

3.1.7 Örnek ve Çözümü (Hakediş Ödemesi ve Avans Mahsubu) 259

3.1.8 Örnek ve Çözümü (Hakediş Alınması) 260

3.1.9 Örnek ve Çözümü (Kesintilerin İlgili Hesaba Nakli) 261

3.1.10 Monografi ve Çözümü (Özel İnşaat İşleri) 262

3.2 FİNANSAL KİRALAMA 273

3.2.1 Genel Bilgi 275

3.2.2 Monografi ve Çözümü 279

3.3 KATMA DEĞER VERGİSİ 289

3.3.1 Örnek ve Çözümü 291

3.3.2 Örnek ve Çözümü (Zayi Olan Mal) 295

3.3.3 Örnek ve Çözümü (Zayi Olan Mal) 297

3.3.4 Örnek ve Çözümü (Hırsızlık) 300

3.3.5 Örnek ve Çözümü (Binek Otomobil) 303

3.3.6 Örnek ve Çözümü (İhracat) 305

3.3.7 Örnek ve Çözümü (İhraç Kaydıyla Satış) 307

3.3.8 Örnek ve Çözümü (İhracat) 313

3.3.9 Örnek ve Çözümü (İhraç Kayıtlı Satışta KDV Matrahının Değişmesi) 318

3.3.10 Örnek ve Çözümü (Tevkifat Uygulaması) 319

3.3.11 Örnek ve Çözümü (KDV Tevkifatı ile Teslim Edilen

Emtianın Kısmen İadesi) 320

3.4 KAR DAĞITIMI 323

3.4.1 Genel Bilgi 325

3.4.2 Monografi ve Çözümü 328

3.4.3 Monografi ve Çözümü 332

3.5 İHRACAT 337

3.5.1 Monografi ve Çözümü 339

3.5.2 Monografi ve Çözümü 343

3.6 İTHALAT 347

3.6.1 Genel Bilgi 349

3.6.2 Monografi ve Çözümü 351

3.7 AMORTİSMANLAR 357

3.7.1 Örnek ve Çözümü (Bilgisayar): 359

3.7.2 Örnek ve Çözümü (Binek Otomobil): 363

3.7.3 Örnek ve Çözümü (Arsa ve Arazide): 366

3.8 ÖRTÜLÜ SERMAYE 369

3.8.1 Genel Bilgi 371

3.8.2 Monografi ve Çözümü 374

3.9 TAŞINMAZLAR VE İŞTİRAK HİSSELERİ İLE KURUCU SENETLERİ,

İNTİFA SENETLERİ VE RÜÇHAN HAKLARI SATIŞ KAZANCI İSTİSNASI 379

3.9.1 Yasal Düzenleme 381

3.9.2 Monografi ve Çözümü 384

3.9.3 Monografi ve Çözümü 386

3.9.4 Monografi ve Çözümü 388

3.10 BAĞIŞ VE YARDIMLAR 391

3.10.1 Genel Bilgi 393

3.10.2 Monografi ve Çözümü 396

3.10.3 Monografi ve Çözümü 398

3.10.4 Monografi ve Çözümü 400

3.10.5 Monografi ve Çözümü 402

3.11 DÖNEM SONU İŞLEMLERİ 405

3.11.1 Kasa Sayım Farkları 407

3.11.2 Alınan ve Verilen Çekler 410

3.11.3 Bankalar ve Banka Kredileri 416

3.11.4 Ticari Alacaklar 418

3.11.5 Sabit Kıymet Yenileme Fonu 421

4. MONOGRAFİLER 423

Monografi 1 425

Monografi 2 450