Genel Muhasebe

Genel Muhasebe Kitabı, Prof. Dr. Orhan Sevilengül bu alandaki tecrübe ve bilgileri ışığında yazılan kitap size muhasebe uygulamaları hakkında bilgi vermek amacı ile yazılmıştır. Muhasebenin alt yapısınıda dikkate alarak hazırlanan bu kitap konular için sağlam bir temel oluşturup bu alanda daha emin adımlarla ilerlemenizi sağlayacak niteliktedir.

ÖNSÖZ

Yükseköğretim öğrencileri için hazırlanan ve onaltıncı baskısı yapılan bu kitap, muhasebe kuramı ve uygulaması hakkında bilgi vermeyi amaçlamaktadır.

Kitapta önce muhasebenin kuramsal yapısı ve çift taraflı kayıt yönteminin esasları anlatılmıştır. Daha sonra muhasebe alt yapısını oluşturacak bilgiler verilmiş, ele alınan konudaki çeşitli öneriler ve uygulama seçenekleri açıklanmıştır.

Böylece okuyucunun bir yandan konunun kuramsal dayanaklarını öğrenmesi, diğer yandan da Ülkemiz uygulamasını tanıması hedeflenmiştir.

Bu yaklaşımın diğer öğretim üyelerince de benimsendiği, kitabın birçok yükseköğre­tim biriminde öğrencilere uzun süredir ders kitabı olarak önerilmesiyle, ortaya konulmuş bulunmaktadır.

Genel muhasebe derslerinin kapsamına göre belirlenen açıklamalar lisans öğrencisi için uygun olacak düzeyde tutulmuştur. Bu düzeyin kitabın bütününde aynı olması için de daha ayrıntılı açıklamalar dipnotlarda sunulmuştur.

Kitapta Tekdüzen Hesap Planı kullanılmış ancak hesapların nitelikleri ve işleyiş biçimleri söz konusu hesap planından bağımsız olarak açıklanmıştır.

Kitabın, muhasebe eğitimine yeni başlayanlar yanında; kamu kuruluşları ve özel kuruluşların giriş sınavına hazırlanan çeşitli eğitim kurumlarından mezun kimseler tarafından da kullanılması, ayrıca bir çok çalışmada bu kitaba atıfta bulunulması benim için mesleki bir ödül olmaktadır.

Kitapta, Uluslararası Muhasebe Standartlarına dayanan Türkiye Muhasebe Standartları da göz önünde tutulmuştur. Söz konusu standartlar bazen geleneksel uygula­malar ve Tekdüzen Muhasebe Sistemi ile çelişmektedir. Bu alandaki önemli güçlüğü, mevcut alışkanlıklarımız ile Türkiye Muhasebe Standartlarındaki düzenlemeler arasında ilişki kurulması oluşturmaktadır. Günümüz uygulaması söz konusu standartlara dayandığından, bir yandan esas olarak bu standartlardaki düzenlemelere uygun açıkla­malar yapılırken diğer yandan geleneksel uygulamalara da değinilerek mevcut bilgilerden standartlara doğru yumuşak bir geçiş sağlamaya çalışılmıştır. Kitapta yasal düzenlemeye kavuşturulan enflasyon düzeltmesine de yer verilmiştir.

Kitabın onaltıncı baskısında önceki baskıya göre, bazı düzeltmeler dışında, herhangi bir değişiklik yapılmamıştır.

Kitabın geliştirilmesine katkıda bulunan arkadaşlarıma ve bu baskıyı da titizlikle gerçekleştiren Gazi Kitabevi ile çalışanlarına teşekkür eder, kitabın öğrencilere ve diğer ilgilenenlere yararlı olmaya devam etmesini dilerim.

İÇİNDEKİLER

• ı. GİRİŞ
• 1.1. MUHASEBENİN TANIMI 3
• 1.2. MUHASEBENİN TARİHSEL GELİŞİMİ 6
• 1.3. MUHASEBENİN KAPSAMI 10
• 1.4. MUHASEBE ve BİLGİSAYAR 12
• 1.5. MUHASEBENİN BÖLÜMLERİ 14
• 1.5.1. Genel Muhasebe 14
• 1.5.2. Maliyet Muhasebesi 15
• 1.5.3. Yönetim Muhasebesi 15
• 1.6. MUHASEBE KURAMI 16
• 1.6.1. Muhasebe Kuramının Temel Özellikleri 16
• 1.6.2. Muhasebe Kuramının Öğeleri 16
• 1.6.2.1. Temel Kavramlar v 16
• 1.6.2.2. Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkeleri 23
• 1.6.2.3. Standartlar 28
• 1.6.2.4. Bilimsel Görüşler 28
• 2. BİLANÇO KAVRAMI 29
• 2.1. BİLANÇONUN TANIMI 31
• 2.2. BİLANÇO TEMEL EŞİTLİĞİ 31
• 2.3. MALI İŞLEMLERİN BİLANÇOYA ETKİSİ 32
• 3. HESAP KAVRAMI 39
• 3.1. HESABIN TANIMI 41
• 3.2. HESABIN ŞEKLİ 42
• 3.3. HESAPLARA İLİŞKİN DEYİMLER 43
• 3.4. HESAPLARIN İŞLEYİŞ KURALLARI 45
• 3.5. HESAPLARIN BÖLÜMLENMESİ Yİ
• 3.5.1. Hesap Planı Kavramı 53
• 3.5.2. Hesapların Kodlanması M
• 3.5.3. Tekdüzen Hesap Planları 56
• 4. MUHASEBE SİSTEMİ 57
• 4.1. PARASAL İŞLEMLERİ KAYIT YÖNTEMLERİ 59
• 4.2. ÇİFT TARAFLI KAYIT YÖNTEMİ 59
• 4.2.1. Çift Taraflı Kayıt Yönteminin İşleyiş Kuralları ve Aşamaları 59
• 4.2.2. İşe Başlama Bilançosunun Düzenlenmesi ve Belgelerin Derlenmesi 61
• 4.2.2.1. işe Başlama Bilançosunun Düzenlenmesi 61
• 4.2.2.2. Belgelerin ve Bilgilerin Derlenmesi 61
• 4.2.3. Yevmiye Defterine Kayıt 62
• 4.2.3.1. Yevmiye Defterinin Tanımı, Şekli, Yevmiye Maddesi 62
• 4.2.3.2. Muhasebe Fişleri 69
• 4.2.3.3. Yevmiye Defterinin şlenmesi 70
• 4.2.4. Defterikebire Kayıt 71
• 4.2.4.1. Defteri kebirin Tanımı, Şekli 71
• 4.2.4.2. Defterikebirin İşlenmesi 72
• 4.2.4.3. Defterikebir Hesabı -Tali Hesap İlişkisi 74
• 4.2.5. Aylık Mizanların Düzenlenmesi 78
• 4.2.5.1. Mizan Tanımı. Şekli 78
• 4.2.5.2. Mizanın Düzenlenmesi 79
• 4.2.5.3. Mizan Türleri 80
• 4.2.5.4. Mizanın Denkliği 81
• 4.2.6. Dönem Sonu Envanter İşlemlerinin Yapılması 84
• 4.2.7. Kesin Mizanın Düzenlenmesi 86
• 4.2.8. Dönem Sonu Bilançosunun ve Gelir Tablosunun Düzenlenmesi 86
• 4.2.8.1. Bilançonun Düzenlenmesi 86
• 4.2.8.2. Gelir Tablosunun Düzenlenmesi 86
• 4.2.9. Dönem Hesaplarının Kapatılması 91
• 4.3. ÇİFT TARAFLI KAYIT YÖNTEMİNİN UYGULANMASI 94
• 4.4. TEKDÜZEN HESAP PLANI UYGULAMASI 112
• 4.5. BİLGİSAYAR ORTAMINDA KAYIT SÜRECİ 120
• 5. VARLIKLARIN İZLENMESİ 123
• 5.1. VARLIK KAVRAMI 125
• 5.2. VARLIKLARIN İZLENMESİNDE ORTAK ÖZELLİKLER 125
• 5.2.1. Varlığın Bulunduğu Yer Açısından İzlenmesi 125
• 5.2.1.1. Ayrı Ana Hesaplarda İzleme 125
• 5.2.1.2. Nazım Hesaplarda İzleme 126
• 5.2.1.3. Tali Hesaplarda İzleme 127
• 5.2.2. Varlığın Kullanılmasındaki Hukuki Sınırlamaların İzlenmesi 128
• 5.2.3. Varlığın Değerindeki Düşmelerin İzlenmesi 130
• 5.2.3.1. Değer Düşüklüğünün Kesin Olması 131
• 5.2.3.2. Değer Düşüklüğünün Kesin Olmaması 132
• 5.2.4. Farklı Değerlerle Giriş ve Çıkışların İzlenmesi 137
• 5.2.4.1. Aralıklı Envanter Yöntemi 138
• 5.2.4.2. Sürekli Envanter Yöntemi 146
• 5.2.4.3. Hasılat Yöntemi (Net Gelir Yöntemi) 148
• 5.2.5 Varlıklarda Enflasyon Düzeltmesi 149
• viii
• DÖNEN VARLIKLAR 152
• 5.3.1. Hazır Değerler 153
• 5.3.1.1. Nakit Mevcudu 153
• 5.3.1.2. Alınan Çek Mevcudu 167
• 5.3.1.3. Bankalardaki Para Mevcudu 171
• 5.3.1.4. Diğer Hazır Değerler 186
• 5.3.2. Menkul Kıymetler 187
• 5.3.2.1. Menkul Kıymetlerin İzlenmesi 191
• 5.3.2.2. Değişken Getirdi Menkul Kıymetler 191
• 5.3.2.3. Sabit Getirdi Menkul Kıymetler 202
• 5.3.2.4. Diğer Menkul Kıymetler 217
• 5.3.2.5. Menkul Kıymetlerde Değer Azalması 218
• 5.3.3. Alacaklar 219
• 5.3.3.1. Ticari Alacaklar 221
• 5.3.3.2. Diğer Alacaklar (Ticari Olmayan Alacaklar) 270
• 5.3.4. Stoklar 279
• 5.3.4.1. Stok Kavramı 279
• 5.3.4.2. Stoklarda Değerleme 280
• 5.3.4.3 Stoklarda Enflasyon Düzeltmesi 289
• 5.3.4.4. Stok Hesaplarının İşleyişi 291
• 5.3.5. Birden Çok Yıla Yaygın İnşaat ve Onarım İşleri 362
• 5.3.6. Dönem Ayırıcı Borçlu Hesaplar (Kısa Vadeli) 369
• 5.3.7. Diğer Dönen Varlıklar 375
• DURAN VARLIKLAR 388
• 5.4.1. Uzun Vadeli Alacaklar 389
• 5.4.1.1. Ticari Alacaklar 390
• 5.4.1.2. Diğer Alacaklar (Ticari Olmayan Alacaklar) 392
• 5.4.2. Mali Duran Varlıklar 394
• 5.4.2.1. Bağlı Menkul Kıymetler 394
• 5.4.2.2. İştirakler ve Bağlı Ortaklıklar 396
• 5.4.2.3. Diğer Mali Duran Varlıkiar 408
• 5.4.3. Amortismana Tabi Varlıklar 410
• 5.4.3.1. Amortismanın Niteliği 410
• 5.4.3.2. Amortisman Yaklaşımları 411
• 5.4.3.3. Amortismana Tabi Değer 412
• 5.4.3.4. Amortisman Ölçüsü 412
• 5.4.3.5. Amortisman Hesaplama Yöntemleri 413
• 5.4.3.6. Amortisman Kayıt Yöntemleri 421
• 5.4.3.7. Birikmiş Amortismanın Bilançoda Gösterilmesi 423
• 5.4.3.8. Amortismana Tabi Varlıklarda Enflasyon Düzeltmesi 424
• 5.4.4. Maddi Duran Varlıklar 426
• 5.4.4.1. Maddi Duran Varlık Hesaplan 426
• 5.4.4.2. Maddi Duran Varlıklarda Değerleme 430
• 5.4.4.3. Maddi Duran Varlık Hesaplarının İşleyişi 432
• 5.4.4.4. Maddi Duran Varlıkların Envanter İşlemleri 448
• 5.4.5. Maddi Olmayan Duran Varlıklar 451
• 5.4.5.1. Maddi Olmayan Duran Varlık Hesaplan 451
• 5.4.5.2. Maddi Olmayan Duran Varlıklarda Değerleme 455
• 5.4.5.3. Maddi Olmayan Duran Varlık Hesaplarının İşleyişi 455
• 5.4.6. Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar 459
• 5.4.6.1. Özel Tükenmeye Tabi Varlık Hesaplan 459
• 5.4.6.2. Özel Tükenmeye Tabi Varlıklarda Değerleme 460
• 5.4.6.3. Özel Tükenmeye Tabi Varlık Hesaplarının İşleyişi 460
• 5.4.7. Dönem Ayırıcı Borçlu Hesaplar (Uzun Vadeli) 464
• 5.4.8. Diğer Duran Varlıklar 465
• 6. KAYNAK HESAPLARI 469
• 6.1. KAYNAK KAVRAMI 471
• 6.2. KAYNAKLARIN İZLENMESİNDE ORTAK ÖZELLİKLER 471
• 6.2.1. Yabancı Kaynakların Oluşumu ve Vade Aynını 471
• 6.2.2. Kaynak Hesaplarının İşleyişi 472
• 6.2.3. Kaynaklarda Enflasyon Düzeltmesi 472
• 6.3. KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR 473
• 6.3.1. Para ve Sermaye Piyasasından Sağlanan Kaynaklar 474
• 6.3.2 Ticari Borçlar 492
• 6.3.2.1. Senetsiz Ticari Borçlar 492
• 6.3.2.2. Senetli Ticari Borçlar 498
• 6.3.2.3. Geri Verilmek Üzere Alınan Paralar 506
• 6.3.2.4. Diğer Ticari Borçlar 508
• 6.3.3. Diğer Borçlar (Ticari Olmayan Borçlar) 509
• 6.3.4. Alınan Avanslar 517
• 6.3.5. Birden Çok Yıla Yaygın İnşaat ve Onarım İşleri Tahsilleri 518
• 6.3.6. Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler 522
• 6.3.7. Borç ve Gider Karşılıkları 535
• 6-3.7.1. Vergi Karşılığı Ayrılması 535
• 6.3.7.2. Koşula Bağlı Borçlar İçin Karşılık Ayrılması 539
• 6.3.7.3. Gider İçin Karşılık Ayrılması 541
• 6.3.7.4. Diğer Borç ve Giderlere Karşılık Ayrılması 544
• 6.3.8. Dönem Ayırıcı Alacaklı Hesaplar (Kısa Vadeli) 546
• 6.3.9. Diğer Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar 551
• 6.4. UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR 556
• 6.4.1. Para ve Sermaye Piyasasında Sağlanan Kaynaklar 557
• 6.4.2. Ticari Borçlar 565
• 6.4.2.1. Senetsiz Ticari Borçlar 565
• 6.4.2.2. Senetli Ticari Borçlar 566
• 6.4.2.3. Geri Verilmek Üzere Alınan Paralar 568
• 6.4.2.4. Diğer Ticari Borçlar 569
• 6.4.3. Diğer Borçlar 570
• 6.4.4. Alınan Avanslar 574
• 6.4.5. Borç ve Gider Karşılıkları 576
• 6.4.6. Dönem Ayırıcı Alacaklı Hesaplar (Uzun Vadeli) 578
• 6.4.7. Diğer Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar 581
• 6.5. ÖZ KAYNAKLAR 583
• 6.5.1. Ödenmiş Sermaye 586
• 6.5.2. Sermaye Yedekleri 591
• 6.5.3. Kâr Yedekleri 594
• 6.5.4. Kârlar ve Zararlar 600
• 6.5.4.1. Geçmiş Dönem Kârları ve Zararları 600
• 6.5.4.2. Faaliyet Dönemi Kâr ve Zararı 603
• NAZIM HESAPLAR 607
• 7.1. NAZIM HESAPLAR 609
• GELİR TABLOSU HESAPLARI 613
• 8.1. GELİR TABLOSU HESAPLARININ NİTELİĞİ 615
• 8.1.1. Gelir Tablosu Hesaplarının Ortak Özellikleri 615
• 8.1.2. Kâr/Zararı Belirleme Yaklaşım ve Yöntemleri 615
• 8.1.3. Gelir ve Giderleri Dönemlerle İlişkilendirme Esasları 617
• 8.1.4. Satış Gelirini (Hasılatı) ve Giderleri Ölçme Esasları 618
• 8.1.5 Gelir Tablosu Kalemlerinin Enflasyon Düzeltmesi 618
• 8.1.6. Gelir ve Giderlerin Muhasebeleştirilmesi 619
• 8.2. GELİR TABLOSU HESAPLARININ BÖLÜMLENMESİ 622
• 8.2.1. Giderlerin Defterikebir Hesaplarında Fonksiyonlara Göre
• Bölümlenmesi (7/A) 622
• 8.2.1.1. Grup Düzeyinde Bölümleme 623
• 8.2.1.2. Defterikebir Hesabı Düzeyinde Bölümleme 623
• 8.2.1.3. Fonksiyon Hesaplarının Kapsamları 627
• 8.2.2. Giderlerin Çeşitlerine Göre Bölümlenmesi 649
• 8.2.2.1. “7/A” Seçeneği 649
• 8.2.2.2. “7/B” Seçeneği 677
• 8.2.3. Giderlerin Sorumluluk Merkezlerine Göre Bölümlenmesi 683
• 8.2.4. Gelirlerin ve Giderlerin Gelir Tablosu Hesaplarına Alınması 683
• 8.2.4.1. Brüt Satışlar 683
• xi
• 8.2.4.2. Satıştan indirimler 685
• 8.2.4.3. Satışların Maliyeti 687
• 8.2.4.4. Faaliyet Giderleri 689
• 8.2.4.5. Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Kârlar 692
• 8.2.4.6. Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar 694
• 8.2.4.7. Finansman Giderleri 695
• 8.2.4.8. Olağandışı Gelir ve Kârlar 696
• 8.2.4.9. Olağandışı Gider ve Zararlar 697
• 8.2.5. Dönem Net Kârının Belirlenmesi 699
• 8.2.5.1. GelirTablosu Hesaplarının Kapatılması 699
• 8.2.5.2. Net Kârın Bulunması 703
• 8.2.6. Kârın Enflasyondan Arındırılması 705
• 8.2.7. Gelir Tablosunun Düzenlenmesi 706
• 9. DÖNEM SONU İŞLEMLERİ 709
• 9.1. ENVANTER KAVRAMI 711
• 9.2. ENVANTER İŞLEMLERİ 712
• 9.2.1. Belirleme İşlemleri (Muhasebe Dışı Envanter) 712
• 9.2.1.1. Miktar Olarak Belirleme 712
• 9.2.1.2. Değer Olarak Belirleme 714
• 9.2.2. Düzeltme İşlemleri (Muhasebe İçi Envanter) 715
• 9.2.2.1. Kayıt Hatalarını Düzeltme 715
• 9.2.2.2. Değer Düzeltmeleri 722
• 9.2.3. Aktarma İşlemleri 723
• 9.2.4. Kârın Belirlenmesi İşlemleri 723
• 9.3. KESİN MİZANIN DÜZENLENMESİ 723
• 9.4. BİLANÇONUN DÜZENLENMESİ 736
• 9.4.1. Bilanço Yaklaşımları 736
• 9.4.1.1. Mamelek Durumu Yaklaşımı 736
• 9.4.1.2. Dinamik Yaklaşım 736
• 9.4.1.3. Şimdiki Değer Yaklaşımı 737
• 9.4.2. Bilançonun Farklı Tanımı 737
• 9.4.3. Bilançonun Şekli 738
• 9.4.3.1. Hesap Şeklinde Bilanço 738
• 9.4.3.2. Rapor Şeklinde Bilanço 740
• 9.4.4. Bilanço Türleri 742
• 9.4.5. Bilançonun Düzenlenmesi 742
• EKLER 743
• EK.l. Örnek Olay 745
• EK.2. Enflasyon Düzeltmesi 772
• EK.3. Tekdüzen Bilanço 786
• EK.4. Tekdüzen Gelir Tablosu 790
• Ek.5. Tekdüzen Hesap Planı 791
• YARARLANILAN KAYNAKLAR 809