Arabuluculuk Faaliyeti ve Arabulucuların Hak ve Yükümlülükleri

İKİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ………………………………………………………………………………………. VII

ÖNSÖZ………………………………………………………………………………………………………………….. IX

İÇİNDEKİLER…………………………………………………………………………………………………………. XI

KISALTMALAR…………………………………………………………………………………………………….. XIX

GİRİŞ………………………………………………………………………………………………………………………. 1

BİRİNCİ BÖLÜM

ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜM YÖNTEMLERİ VE ARABULUCULUK,
ARABULUCULUK YÖNTEMİNİN TERCİH SEBEPLERİ VE DİĞER UYUŞMAZLIK
ÇÖZÜM YÖNTEMLERİYLE BİRLİKTE DEĞERLENDİRİLMESİ

§ 1. Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleri ve Arabuluculuk…………………………. 5

1.  Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleri   5
2. Arabuluculuk Terimi……………………………………………………………………………… 10
3. Arabuluculuğun Tanımı…………………………………………………………………………. 11

§ 2. Arabuluculuğun Tercih Sebepleri ve Devlet Yargısına Göre Avantajları……….. 15

1.  Arabuluculuğun İrâdi Olması ve Mahkeme Yargısına Başvurmayı Engellememesi               16
2. Arabuluculuğun Gizli Olması…………………………………………………………………. 16
3.  Arabuluculuk Sürecinde Egemenliğin Taraflarda Olması…………………………………………………………………………………………………………………….. 17
4.  Arabuluculuğun Basit, Kolay ve Hızlı Bir Yöntem Olması…………………………………………………………………………………………………………………….. 19
5.  Arabuluculuğun Daha Az Masraflı Olması  21
6.  Arabulucu Seçiminin Serbest Olması ve Uzman Kişilerin Seçilebilmesi……………………………………………………………………………………………….. 23
7.  Arabuluculuk Sürecinin Esnek Olması        24
8. Davada İleri Sürülmemiş Konuların veya Davaya Katılmamış Tarafların

Çözüm Anlaşmasına Dâhil Edilebilmesi…………………………………………………… 25

İ. Uyuşmazlığın Sınırlı Emredici Nitelikte Hâkim Kararıyla Değil, Taraflarca

Anlaşma Yoluyla Çözümlenmesi……………………………………………………………… 26

J. Çözüm Anlaşma Belgesinin İlâm Niteliğinde Belge Sayılması…………………….. 28

K.    Uyuşmazlık Taraflarının İlişkilerinin Korunmasına ve Gelecekte

Devamına İmkân Vermesi………………………………………………………………………. 29

1.  Arabuluculuğun Toplumdaki Sosyal Barışı, Uzlaşma Kültürünü

Sağlaması ve Mahkemelerin Yükünü Azaltması………………………………………. 29

§ 3. Arabuluculuğun Başarılı Olmasının Önündeki Engeller…………………………………. 30

§ 4. Arabuluculuğun Diğer Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleriyle

Karşılaştırılması……………………………………………………………………………………………. 32

1. Karşılaştırmalı Hukukta Diğer Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleri.. 33

İ.          Müzakere (Neogation)……………………………………………………………………. 33

1. Uzlaştırma (Conciliation)………………………………………………………………… 34
2.  Uzlaştırma Konferansı (Settlement Conference)      47
3.  Tahkim (Arbitration)       47
4. Arabuluculuk-Tahkim (Med-Arb)……………………………………………………. 51
5.  Tahkim-Arabuluculuk (Arb-Med) 52
6.  Mini Yargılama (Mini Trial)             52
7.  Kısa Jüri Yargılaması (Summary Jury Trial)  54
8. Yargıç Kiralama (Rent a Judge)……………………………………………………… 54
9. Hüküm (Adjudication)…………………………………………………………………… 55
10.  Tarafsız Ön Değerlendirme (Early Neutral Evaluation-Ene)………………………………………………………………………………………………………………. 55
11. Son Teklif (Last Offer-Medaloa)……………………………………………………. 56
12.  Yüksek-Alçak Tahkim (High-Low Arbitration)            57
13.  Kamu Denetçisi (Ombudsman)     58
14. Michigan Arabuluculuğu (Michigan Mediation)…………………………… 58
15.  Vakıaların Saptanması (Fact Finding)           59
16.  Online Uyuşmazlık Çözümü (Online Dispute Resolution-ODR)………………………………………………………………………………………………………. 60
17.  Türk Hukukunda Arabuluculuğa Benzer Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleri…………………………………………………………………………………………………… 60
    1. İslam Hukuku Kaynaklarında Uyuşmazlık Çözümü…………………………… 60
    2. Yürürlükten Kaldırılan Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleri……………………. 65
       1.  Mecelle’de Uzlaşma Önerisi, Tahkim ve Arabuluculuk………………………………………………………………………………………………………. 65
       2.  Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnamesindeki Aile Meclisi………………………………………………………………………………………………………. 68
       3.  Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu’ndaki Sulh Teşebbüsü………………………………………………………………………………………………………. 71
       4. Mülga 5521 sayılı iş Mahkemeleri Kanunu’na Göre Sulhe

Teşvik……………………………………………………………………………………….. 72

1.  Yürürlükte Olan Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleri        74
   1. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’da Düzenlenen

Tüketici Hakem Heyeti……………………………………………………………… 74

1.  Avukatlık Kanunu 35/A Maddesine Göre Uzlaşma   80
2.  Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama Usullerine

Dair Kanun’a Göre Sulh Yoluyla Çözüme Teşvik………………………… 84

1. Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na Göre Zorunlu

Arabuluculuk……………………………………………………………………………. 89

1.  Sigortacılık Kanuna Göre Sigorta Tahkim Komisyonu………………………………………………………………………………………………………. 92
   1.  Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Kanunu Madde 85′e Göre Uzlaşma     97
   2.  Vergi Usûl Kanunu’na Göre Uzlaşma             98
   3. Türkiye Futbol Federasyonu Kuruluş ve Görevleri Hakkında

Kanun’da Düzenlenen Tahkim Kurulu…………………………………….. 100

1.  Borsa İşlemlerinden Doğan Uyuşmazlıklarda Borsa Yönetim

Kurulu…………………………………………………………………………………….. 101

1.  i dare Hukukunda Yargılama ve Arabuluculuk       Dışındaki

Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleri…………………………………………………. 105

1. Ceza Muhakemesi Kanunu’nda Uzlaştırma…………………………… 106

İKİNCİ BÖLÜM

ARABULUCULUK FAALİYETİ VE ŞEKİLLERİ,

ARABULUCULUĞUN KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTAKİ YERİ VE GELİŞİMİ,
ARABULUCULUĞA İLİŞKİN TEMEL İLKELER

§ 5. Arabuluculuk Faaliyeti ve Şekilleri………………………………………………………………. 113

1. Arabuluculuk Faaliyeti………………………………………………………………………… 113
2. Arabuluculuk Şekilleri…………………………………………………………………………. 114
   1. Geleneksel Arabuluculuk ve Modern Arabuluculuk Ayrımı…………. 114
   2. Hak Temelli Arabuluculuk ve Menfaat Temelli Arabuluculuk

Ayrımı…………………………………………………………………………………………… 116

1.  Kolaylaştırıcı Arabuluculuk ve Değerlendirici Arabuluculuk Ayrımı………………………………………………………………………………………………….. 117
2.  Çözüm Bulucu Arabuluculuk ve Dönüştürücü Arabuluculuk Ayrımı 121
3. Pasif Arabuluculuk ve Aktif Arabuluculuk Ayrımı…………………………. 124
4. Öze Dönük Arabuluculuk, Ortama Dönük Arabuluculuk ve Kişiye

Dönük Arabuluculuk Ayrımı…………………………………………………………. 126

1. Mahkeme Dışı Arabuluculuk, Mahkemeye Yakın Arabuluculuk ve

Mahkeme içi Arabuluculuk Ayrımı……………………………………………….. 127

1. Arabulucuğa Başvuruda İrâdi Arabuluculuk ve Zorunlu

Arabuluculuk Ayrımı…………………………………………………………………….. 131

1. Diğer Ayrımlar……………………………………………………………………………. 137

§ 6. Arabuluculuk Faaliyetinin Karşılaştırmalı Hukuktaki Yeri ve Gelişimi…………. 139

1. Avrupa Birliğinde Arabuluculuk………………………………………………………….. 139
   1. Yeşil Kitap…………………………………………………………………………………….. 140
   2. Arabulucular İçin Avrupa Etik Kuralları…………………………………………. 141
      1. Hukuki ve Ticari Uyuşmazlıklarda Arabuluculuğun Belirli Yönlerine İlişkin Avrupa Parlamentosu ve Konseyinin 2008/52 EC

Sayılı Yönergesi ……………………………………………………………………………. 142

1. Tüketici Uyuşmazlıklarına İlişkin Alternatif Uyuşmazlık Çözümleri

Üzerine Avrupa Parlamentosu ve Konseyinin 2013/11/EU Sayılı Yönergesi 146

1.  Almanya’da Arabuluculuk                148
   1. Arabuluculuk Kanunu (Mediationsg)…………………………………………… 150
   2. Mahkeme İçi Arabuluculuk ve Zorunlu Arabuluculuk…………………. 158
2.  Avusturya’da Arabuluculuk             164
3.  İsviçre’de Arabuluculuk   168
4.  İngiltere ve Galler’de Arabuluculuk              177
5.  İtalya’da Arabuluculuk      186
6.  Fransa’da Arabuluculuk    195
7.  Danimarka’da Arabuluculuk            203

İ.          Hukuk Davalarında Mahkemeye Bağlantılı Arabuluculuk……………… 205

1. Aile Uyuşmazlıklarında Kamu Sektörü Arabuluculuğu…………………… 208
2. Diğer Alanlarda Arabuluculuk………………………………………………………. 211

İ. Norveç’te Arabuluculuk…………………………………………………………………………. 214

1.  Belçika’da Arabuluculuk   221
2.  Hollanda’da Arabuluculuk               228
3.  Japonya’da Arabuluculuk 234
4.  Amerika Birleşik Devletleri’nde Arabuluculuk            241

§ 7. Arabuluculuğun Temel İlkeleri…………………………………………………………………… 249

1.  Genel Olarak       249
2. Arabuluculuk Faaliyetine İlişkin Temel İlkeler…………………………………….. 251
   1. İrâdilik İlkesi…………………………………………………………………………………. 251
      1. Genel Olarak İrâdilik İlkesi……………………………………………………… 251
      2.  Mahkeme İçi ve Mahkeme Bağlantılı Arabuluculukta İrâdilik

İlkesi……………………………………………………………………………………….. 253

1. Zorunlu Arabuluculukta İrâdilik İlkesi…………………………………….. 254
   1. Tarafların Motivasyonu…………………………………………………….. 255
   2. Çifte Özgürlük…………………………………………………………………… 256
   3. Eşitlik İlkesi…………………………………………………………………………………… 261
   4. Tarafların Egemenliği İlkesi…………………………………………………………… 267
   5. Gizlilik İlkesi………………………………………………………………………………….. 274
2. Arabulucuya İlişkin Temel İlkeler………………………………………………………… 285

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

HUKUK UYUŞMAZLIKLARINDA ARABULUCULUK KANUNU’NA GÖRE
ARABULUCULUĞA ELVERİŞLİ UYUŞMAZLIKLAR VE
ARABULUCULUK SÜRECİNİN AŞAMALARI

§ 8. Arabuluculuğa Elverişli Uyuşmazlıklar………………………………………………………… 287

1.  Yabancılık Unsuru Taşıyan Hukuk Uyuşmazlıkları        288
2. Tarafların Üzerinde Serbestçe Tasarruf Edebilecekleri İş veya

İşlemlerden Doğan Özel Hukuk Uyuşmazlıkları……………………………………. 289

1. Bireysel İş Uyuşmazlıklarında Arabuluculuğa Elverişlilik ve Dava

Şartı Olarak Arabuluculuk…………………………………………………………….. 298

1.  Dava Şartı Olarak Arabuluculuk Düzenlemesi ve Hak Arama Özgürlüğü 304
2. Arabuluculuk İlk Toplantısına Katılmayan Tarafın Yargılama

Giderlerinden Sorumlu Olması ve Lehine Vekalet Ücretine Hükmedilemeyeceğine İlişkin Hüküm Üzerine Değerlendirme……………………………………………………………………………………………….. 306

1. Taşınmaz Aynına İlişkin Uyuşmazlıklarda Arabuluculuğa Elverişlilik. 311
2. Kira Uyuşmazlıklarında Arabuluculuğa Elverişlilik…………………………. 312
3.  Tüketici Hukukuna İlişkin Uyuşmazlıklarda Arabuluculuğa

Elverişlilik……………………………………………………………………………………… 313

1. Fikri Haklara İlişkin Uyuşmazlıklarda Arabuluculuğa Elverişlilik…….. 315
2.  Rekabet Hukukuna İlişkin Uyuşmazlıklarda Arabuluculuğa

Elverişlilik……………………………………………………………………………………… 316

1.  Takip Hukukuna İlişkin Uyuşmazlıklarda Arabuluculuğa Elverişlilik…………………………………………………………………………………………….. 317
   1.  Kat Mülkiyeti Hukukuna İlişkin Uyuşmazlıklarda Arabuluculuğa Elverişlilik   319
   2.  Cezai Şart Uyuşmazlıklarında Arabuluculuğa Elverişlilik…………………………………………………………………………………………………………….. 320

§ 9. Arabuluculuk Sürecinin Aşamaları………………………………………………………………. 322

1. Genel Olarak……………………………………………………………………………………….. 322
2.  Birinci Aşama: Arabuluculuğa Başvuru, Arabulucunun Seçilmesi,

Arabuluculuğa Ön Hazırlık ve Arabulucu Sözleşmesi…………………………… 326

1. Arabuluculuğa Başvuru………………………………………………………………… 326
   1.  Uyuşmazlığın Çözümü İçin Arabuluculuk Yöntemine Karar Verilmesi      326
   2. Arabuluculuk Sözleşmesi ve Hukuki Niteliği…………………………… 328
   3. Arabuluculuk Sürecinin Başlaması ve Sürelere Etkisi…………….. 335
   4. Arabulucunun Seçilmesi………………………………………………………………. 338
   5. Arabuluculuğa Ön Hazırlık……………………………………………………………. 341
   6. Arabulucu Sözleşmesi ve Hukuki Niteliği………………………………………. 343
2. İkinci Aşama: Bilgilendirme ve Durum Tespiti………………………………………. 350
   1. Arabulucunun Açılış Konuşması…………………………………………………… 351
   2. Durum Tespiti………………………………………………………………………………. 353
   3.  Üçüncü Aşama: Uyuşmazlığın Arkasındaki Taraf İhtiyaçlarının (Menfaatlerinin) ve Taleplerinin Belirlenmesi              355
3.  Dördüncü Aşama: Uyuşmazlık Çözüm Seçeneklerinin Aranması,

Oluşturulması ve Değerlendirilmesi……………………………………………………… 358

1. Beşinci Aşama: Arabuluculuk Faaliyetinin Sona……………………………… Ermesi        364

I.       Arabuluculuk Faaliyetinin Bir Çözüm Anlaşmasına Varılmadan

Sona Ermesi………………………………………………………………………………….. 365

1.  Arabuluculuk Faaliyetinin Devamı İçin Daha Fazla Çabanın Gereksiz Olduğunun Tespiti    366
2.  Taraflardan Birinin Arabuluculuk Sürecinden Çekilmesi…………………………………………………………………………………………………….. 366
3.  Tarafların Birlikte Arabuluculuk Faaliyetini Sona Erdirmesi…………………………………………………………………………………………………….. 367
4.  Uyuşmazlığın Arabuluculuğa Elverişli Olmadığının Tespit

Edilmesi………………………………………………………………………………….. 367

1. Arabulucunun Taraflara Diğer Uyuşmazlık Çözüm

Yöntemlerini Önermesi ve Arabuluculuk Faaliyetini Sona Erdirmesi       368

1. Arabuluculuk Faaliyetinin Sonunda Tutulan Tutanak……………………. 370
2.  Arabuluculuk Faaliyetinin Çözüm Anlaşmasıyla Sona Ermesi…………………………………………………………………………………………………………….. 372
   1.  Çözüm Anlaşması ve Hukuki Niteliği              372
   2.  Anlaşma Belgesine İcra Edilebilirlik Şerhi Verilmesi   376
      1.  Anlaşma Belgesine İcra Edilebilirlik Şerhinin Verilmesinde Görevli ve Yetkili Mahkeme             380
      2.  Mahkemenin İnceleme Usûlü ve İncelemenin Kapsamı……………………………………………………………………………………………….. 382
      3.  Anlaşma Belgesinin İlâm Niteliğinde Belge Sayılması 386
      4. Mahkemenin İcra Edilebilirlik Şerhi Verilmesine İlişkin

Kararlarına Karşı Kanun Yolu……………………………………………… 389

1.  Çözüm Anlaşmasında, Anlaşılan Hususlar Hakkında

Taraflarca Dava Açılamayacağı………………………………………….. 392

1.  Çözüm Anlaşması Belgesiyle İcra Takibi Yapılması      393

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

ARABULUCULARIN HAKLARI,
YÜKÜMLÜLÜKLERİ VE HUKUKİ SORUMLULUĞU

§ 10. Arabulucuların Hak ve Yükümlülükleri……………………………………………………… 395

A. Arabulucuların Hakları…………………………………………………………………………… 398

1. Arabuluculuk Unvanını ve Bu Unvanın Sağladığı Yetkileri

Kullanma Hakkı……………………………………………………………………………… 398

1. Ücret ve Masraf İsteme   Hakkı…………………………………………………….. 399
   1.  Arabuluculuk Ücretinin Tespiti       400
      1.  Arabulucu Sözleşmesiyle Ücretin Tespiti     400
      2.  Arabuluculuk Asgari Ücret Tarifesiyle Ücretin Tespiti……………………………………………………………………………………………….. 402
      3.  Arabuluculuk Ücretinin Muacceliyeti ve Zamanaşımı…………………………………………………………………………………………………….. 407
      4. Uyuşmazlık Taraflarının Arabuluculuk Masraf ve Ücret Ödeme

Yükümlülüğü…………………………………………………………………………… 409

1. Arabuluculuk Ücreti ve Adli Yardım………………………………………. 411
2. Karşılaştırmalı Hukukta Arabuluculuk Ücreti………………………….. 412
3.  Taraflarla Görüşme ve İletişim Kurma Hakkı                416
   1.  Yargı Organları ve Kamu Kurum ve Kuruluşlarından Elektronik Ortamda Bilgi ve Belge Talep Edebilme Hakkı    417

B. Arabulucuların Yükümlülükleri………………………………………………………………. 418

1. Arabuluculuk Sürecini Belirli Bir Çerçevede Sevk ve İdare Etme

(ilkesi) Yükümlülüğü……………………………………………………………………… 418

1.  Arabulucu Sözleşmesi      419
2.  Arabuluculuk Usûlünün Kararlaştırılması ve Uygulanması…………………………………………………………………………………………………….. 420
3. Teknik Görevler…………………………………………………………………….. 422
4.  Arabuluculuk Müzakerelerinin Desteklenmesi          424
5.  Arabuluculuk Faaliyetinin Kapanış Kontrolü                426
6. Tarafsızlık (İlkesi) Yükümlülüğü…………………………………………………….. 430
7. Aydınlatma (İlkesi) Yükümlülüğü…………………………………………………… 437
8. Özenle Hareket Etme (İlkesi) Yükümlülüğü…………………………………… 442
9. Görevi Şahsen Yerine Getirme (İlkesi) Yükümlülüğü…………………….. 445
10. Sır (Bilgi ve Belge) Saklama Yükümlülüğü……………………………………… 446
11. Arabuluculuk Tutanağı Tutma, Adalet Bakanlığı Hukuk İşleri

Genel Müdürlüğüne Gönderme ve Dosya Saklama Yükümlülüğü… 452

1.  Arabulucular Siciline Kaydolma Yükümlülüğü             453
   1.  Arabuluculuk Eğitimi         454
   2.  Arabuluculuk Sınavı          459
   3.  Arabucular Sicilinden Silinme         460
   4. Reklam Yasağına Uyma Yükümlülüğü………………………………………….. 461
   5. Aidat Ödeme Yükümlülüğü…………………………………………………………. 463

§ 11. Arabulucunun Hukuki Sorumluluğu………………………………………………………….. 464

1.  Arabulucunun Sözleşmeden Doğan Sorumluluğu      466
   1. Borcun İfa Edilmemesi………………………………………………………………….. 466
   2. Borcun Kötü İfa Edilmesi………………………………………………………………. 467
   3. Borcun Süresinde İfa Edilmemesi…………………………………………………. 469
   4. Sorumsuzluk Anlaşması………………………………………………………………… 470
2.  Arabulucunun Haksız Fiilden Doğan Sorumluluğu      471
3. İlliyet Bağı ve Zarar……………………………………………………………………………… 471
4.  Arabulucular İçin Dikkate Alınması Gereken Uyarılar………………………………………………………………………………………………………………….. 472

SONUÇ……………………………………………………………………………………………………………….. 475

KAYNAKLAR