Kitabımızın hazırlanmasında değerli katkıları olan Yrd.Doç.Dr. Rıdvan BAYIRLI’ya, Dr. Adem ALTAY’a ve Arş. Gör. Salih TORUN’a teşekkürü borç bilmekteyiz.
Kitabımızın öğrencilere, muhasebe meslek mensuplarına ve diğer ilgililere yararlı olmasını dileriz.
ÖNSÖZ …………………………………………………………………………………………………. v
BİRİNCİ KISIM
DÖNEM SONU MUHASEBE UYGULAMALARI
1. ENVANTER KAVRAMI VE DÖNEM SONU MUHASEBE UYGULAMALARININ AŞAMALARI ……………………………………………….. 3
2. MUHASEBE DIŞI ENVANTER İŞLEMLERİ ………………………………………. 5
3. MUHASEBE İÇİ ENVANTER İŞLEMLERİ ………………………………………. 15
4. VERGİ MEVZUATI İLE UYUMLAMA …………………………………………….. 16
İKİNCİ KISIM
MUHASEBE İÇİ ENVANTER İŞLEMLERİ
5. HAZIR DEĞERLERE AİT ENVANTER KAYITLARI ………………………… 21
6. MENKUL KIYMETLERE AİT ENVANTER KAYITLARI ………………….. 48
7. TİCARİ ALACAKLARA AİT ENVANTER KAYITLARI …………………… 64
8. DİĞER ALACAKLARA AİT ENVANTER KAYITLARI ……………………. 85
9. STOKLARA AİT ENVANTER KAYITLARI ……………………………………… 92
10. YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM MALİYETLERİNE AİT ENVANTER KAYITLARI ……………………………………………………….. 121
11. DÖNEM AYIRICI HESAPLARA AİT ENVANTER İŞLEMLERİ ………. 139
12. MALİ DURAN VARLIKLARA AİT ENVANTER KAYITLARI ………… 147
13. MADDİ DURAN VARLIKLARA AİT ENVANTER KAYITLARI ……… 153
14. MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLARA AİT ENVANTER KAYITLARI ………………………………………………………………………………….. 187
15. ÖZEL TÜKENMEYE TABİ VARLIKLARA AİT ENVANTER KAYITLARI ………………………………………………………………………………….. 195
16. MALİ BORÇLARA AİT ENVANTER KAYITLARI …………………………. 195
17. TİCARİ BORÇLARA AİT ENVANTER KAYITLARI ………………………. 207
18. DİĞER BORÇLARA AİT ENVANTER KAYITLARI ……………………….. 209
19. ÖDENECEK VERGİ ve DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLERE AİT ENVANTER KAYITLARI ……………………………………………………………… 210
20. BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARINA AİT ENVANTER KAYITLARI ………………………………………………………………………………….. 213
21. DİĞER YABANCI KAYNAKLARA AİT ENVANTER KAYITLARI …. 221
22. ÖZ KAYNAKLARA AİT ENVANTER KAYITLARI ………………………… 225 ÖNSÖZ
x
23. MALİYET HESAPLARINA AİT ENVANTER KAYITLARI ……………. 229
24. GELİR TABLOSU HESAPLARINA AİT ENVANTER KAYITLARI …………………………………………………………………………………. 237
ÜÇÜNCÜ KISIM
BAZI ÖZELLİKLİ İŞLEMLER VE MUHASEBE UYGULAMALARI
25. FİNANSAL KİRALAMA VE MUHASEBE UYGULAMALARI ………… 245
26. GEÇİCİ VERGİ DÖNEMLERİNDE DÖNEM SONU MUHASEBE UYGULAMALARI ………………………………………………………………………… 260
27. KURUMLARDA KÂR DAĞITIMI VE MUHASEBE UYGULAMALARI ………………………………………………………………………… 272
DÖRDÜNCÜ KISIM
TEMEL FİNANSAL TABLOLAR VE DÜZENLENMESİ
28. TEMEL FİNANSAL TABLOLAR …………………………………………………… 297
BEŞİNCİ KISIM
ÇALIŞMA SORULARI
29. ÇALIŞMA SORULARI ………………………………………………………………….. 355
EKLER
EK: 1 TEK DÜZEN HESAP PLANI ……………………………………………………… 383
EK: 2 BİLANÇO VE GELİR TABLOSU FORMATI ……………………………… 391
EK: 3 TÜRKÇE – İNGİLİZCE KARŞILAŞTIRMALI BİLANÇO ……………. 395
EK: 4 İNGİLİZCE GELİR TABLOSU ÖRNEĞİ …………………………………….. 401
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ …………………………………………………………………………………………………. v
BİRİNCİ KISIM
DÖNEM SONU MUHASEBE UYGULAMALARI
1. ENVANTER KAVRAMI VE DÖNEM SONU MUHASEBE UYGULAMALARININ AŞAMALARI ……………………………………………… 3
2. MUHASEBE DIŞI ENVANTER İŞLEMLERİ …………………………………… 5
2.1. TÜRK TİCARET KANUNUNA GÖRE DEĞERLEME ………………….. 7
2.2. TÜRKİYE MUHASEBE/FİNANSAL RAPORLAMA STANDARTLARINA (TFRS) GÖRE DEĞERLEME …………………….. 8
2.2.1. Değerleme Yöntemleri ………………………………………………………. 8
2.2.2. Gerçeğe Uygun Değer Kavramı …………………………………………. 10
2.2.3. Değerleme Yaklaşımları ve Gerçeğe Uygun Değer Hiyerarşisi ………………………………………………………………………. 11
2.3. VERGİ MEVZUATINA GÖRE DEĞERLEME ……………………………. 14
2.4. SERMAYE PİYASASI MEVZUATINA GÖRE DEĞERLEME …….. 15
3. MUHASEBE İÇİ ENVANTER İŞLEMLERİ …………………………………… 15
4. VERGİ MEVZUATI İLE UYUMLAMA ………………………………………… 16
İKİNCİ KISIM
MUHASEBE İÇİ ENVANTER İŞLEMLERİ
5. HAZIR DEĞERLERE AİT ENVANTER KAYITLARI …………………… 21
5.1. KASA HESABININ DEĞERLEMESİ VE ENVANTER KAYITLARI …………………………………………………………………………….. 21
5.1.1. Değerlemesi ………………………………………………………………….. 21
5.1.2. Örnek Olaylar ve Muhasebeleştirilmesi ……………………………… 22
5.2. ALINAN ÇEKLER HESABININ DEĞERLEMESİ VE ENVANTER KAYITLARI …………………………………………………………. 32
5.2.1. Değerlemesi ………………………………………………………………….. 32
5.2.2. Örnek Olaylar ve Muhasebeleştirilmesi ……………………………… 33
5.3. BANKALAR HESABININ DEĞERLEMESİ VE ENVANTER KAYITLARI …………………………………………………………………………….. 36
5.3.1. Değerlemesi ………………………………………………………………….. 36
5.3.2. Örnek Olaylar ve Muhasebeleştirilmesi ……………………………… 37 xii DÖNEM SONU MUHASEBE UYGULAMALARI
5.4. VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ HESABININ DEĞERLEMESİ VE ENVANTER KAYITLARI ………………………….. 41
5.4.1. Değerlemesi …………………………………………………………………… 41
5.4.2. Örnek Olaylar ve Muhasebeleştirilmesi ……………………………… 41
5.5. DİĞER HAZIR DEĞERLERİN DEĞERLEMESİ VE ENVANTER KAYITLARI …………………………………………………………. 43
5.5.1. Değerlemesi …………………………………………………………………… 44
5.5.2. Örnek Olaylar ve Muhasebeleştirilmesi ……………………………… 44
6. MENKUL KIYMETLERE AİT ENVANTER KAYITLARI …………….. 48
6.1. DEĞERLEMESİ ……………………………………………………………………….. 48
6.1.1. Çeşitli Düzenlemeler Açısından Menkul Kıymetlerin Değerlemesi …………………………………………………………………… 49
6.1.2. Hisse Senetlerinin Çıkışta Değerlemesi ……………………………… 53
6.1.3. Hisse Senetlerinin Kuponlarının Değerlemesi …………………….. 53
6.1.4. Repo ve Ters Repo İşlemleri ile Vadeli Banka Mevduatlarının Değerlemesi …………………………………………….. 54
6.2. ÖRNEK OLAYLAR VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ ………………… 55
7. TİCARİ ALACAKLARA AİT ENVANTER KAYITLARI ………………. 64
7.1. DEĞERLEMESİ ……………………………………………………………………….. 65
7.1.1. Reeskont Uygulaması ………………………………………………………. 65
7.1.2. Şüpheli Ticari Alacaklar …………………………………………………… 70
7.1.3. Değersiz Alacaklar ………………………………………………………….. 74
7.1.4. Vazgeçilen Alacaklar ………………………………………………………. 74
7.1.5. Verilen Depozito ve Teminatların Değerlemesi …………………… 75
7.1.6. Kredi Kartlarından Alacaklar ……………………………………………. 76
7.2. ÖRNEK OLAYLAR VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ ………………… 77
8. DİĞER ALACAKLARA AİT ENVANTER KAYITLARI ………………… 85
8.1. DEĞERLEMESİ ……………………………………………………………………….. 86
8.2. ÖRNEK OLAYLAR VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ ………………… 88
9. STOKLARA AİT ENVANTER KAYITLARI ………………………………….. 92
9.1. DEĞERLEMESİ ……………………………………………………………………….. 93
9.1.1. Stok Değerlemesinde Finansman Giderleri Payı ………………….. 95
9.1.2. Zayi Olan Malların Değerlemesi ……………………………………….. 95
9.1.3. Stokların Değerlemesinde Kur Farkları ……………………………… 97
9.1.4. Stokların Değerlemesinde Vade Farkları ……………………………. 98
9.1.5. Stokların Değerlemesinde Prim…………………………………………. 98
9.1.6. Stokların Değerlemesinde İskontolar …………………………………. 99
9.1.7. İlk Madde ve Malzemenin Değerlemesi ve Fireler ………………. 99 İÇİNDEKİLER xiii
9.1.8. Yarı Mamuller – Üretim Hesabının Değerlemesi ve Fireler …. 100
9.1.9. Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı ……………………………………… 101
9.1.10. Verilen Sipariş Avanslarının Değerlemesi ………………………… 103
9.2. TÜRKİYE MUHASEBE STANDARTLARINA GÖRE STOKLARIN DEĞERLEMESİ …………………………………………………. 104
9.3. ÖRNEK OLAYLAR VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ ………………. 108
10. YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM MALİYETLERİNE AİT ENVANTER KAYITLARI …………………………………………………….. 121
10.1. İNŞAAT İŞLERİNİN AYRIMI ………………………………………………… 121
10.2. İNŞAAT TAAHHÜT İŞLERİ ………………………………………………….. 122
10.2.1. Tamamlanma Yöntemi ………………………………………………….. 123
10.2.2. Tamamlanma Yüzdesi Yöntemi ………………………………………. 128
10.3. ÖZEL İNŞAAT İŞLERİ…………………………………………………………… 131
10.3.1. Kendi Kullanımı İşin İnşa Edilmesi …………………………………. 131
10.3.2. Satmak Amacıyla İnşa Edilmesi ……………………………………… 131
10.4. ÖRNEK OLAY VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ …………………….. 132
11. DÖNEM AYIRICI HESAPLARA AİT ENVANTER İŞLEMLERİ …. 139
11.1. GENEL TANITIM ………………………………………………………………….. 139
11.2. ÖRNEK OLAYLAR VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ ……………… 142
12. MALİ DURAN VARLIKLARA AİT ENVANTER KAYITLARI ……. 147
12.1. GENEL TANITIM ………………………………………………………………….. 147
12.2. DEĞERLEMESİ …………………………………………………………………….. 148
12.3. ÖRNEK OLAYLAR VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ ……………… 149
13. MADDİ DURAN VARLIKLARA AİT ENVANTER KAYITLARI …. 153
13.1. GENEL TANITIM ………………………………………………………………….. 153
13.2. DEĞERLEMESİ …………………………………………………………………….. 154
13.2.1. Maddi Duran Varlıklarda Finansman Giderlerinin Maliyetle İlişkisi…………………………………………………………. 155
13.2.2. Teşviklerin Muhasebeleştirilmesi …………………………………. 156
13.2.3. Sonraki Dönemlerde Maliyete Dahil Edilecek Giderler ……. 157
13.2.4. Amortisman Kavramı ve Amortisman Yöntemleri ………….. 158
13.2.5. Kıst Amortisman Uygulaması ………………………………………. 162
13.2.6. Fevkalade Amortisman Uygulaması ……………………………… 163
13.2.7. Yenileme Fonu Uygulaması …………………………………………. 165
13.2.8. Amortisman Uygulamasına İlişkin Özel Durumlar ………….. 166
13.2.9. Kullanımdan Çekilen Duran Varlıklar …………………………… 167
13.2.10. Depozitolu Ambalaj Maddelerinin Değerlemesi ……………… 168 xiv DÖNEM SONU MUHASEBE UYGULAMALARI
13.2.11. Türkiye Muhasebe Standartlarına Göre Maddi Duran Varlıkların Değerlemesi ………………………………………………. 168
13.3. ÖRNEK OLAYLAR VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ ……………… 172
14. MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLARA AİT ENVANTER KAYITLARI ……………………………………………………………. 187
14.1. GENEL TANITIM ………………………………………………………………….. 187
14.2. DEĞERLEMESİ …………………………………………………………………….. 188
14.3. TÜRKİYE MUHASEBE STANDARTLARINA GÖRE MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLARIN DEĞERLEMESİ …………… 189
14.3.1. İlk Kayda Alınmada Değerleme ……………………………………… 189
14.3.2. Sonraki Dönemlerde Değerleme …………………………………….. 190
14.3.3. İtfa ……………………………………………………………………………… 190
14.4. ÖRNEK OLAYLAR VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ ……………… 190
15. ÖZEL TÜKENMEYE TABİ VARLIKLARA AİT ENVANTER KAYITLARI…………………………………………………………………………………. 195
16. MALİ BORÇLARA AİT ENVANTER KAYITLARI ……………………… 195
16.1. GENEL TANITIM ………………………………………………………………….. 195
16.2. DEĞERLEMESİ …………………………………………………………………….. 196
16.2.1. Kredilerin Değerlemesi ………………………………………………….. 196
16.2.2. İhraç Edilen Menkul Kıymetlerin Değerlemesi …………………. 197
16.2.3. Türkiye Muhasebe Standartlarına Göre Değerleme ……………. 199
16.3. ÖRNEK OLAYLAR VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ ……………… 199
17. TİCARİ BORÇLARA AİT ENVANTER KAYITLARI ………………….. 207
17.1. GENEL TANITIM ………………………………………………………………….. 207
17.2. ÖRNEK OLAYLAR VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ ……………… 207
18. DİĞER BORÇLARA AİT ENVANTER KAYITLARI……………………. 209
19. ÖDENECEK VERGİ ve DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLERE AİT ENVANTER KAYITLARI ……………………………………………………………. 210
19.1.GENEL TANITIM …………………………………………………………………… 210
19.2. ÖRNEK OLAYLAR VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ ……………… 210
20. BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARINA AİT ENVANTER KAYITLARI…………………………………………………………………………………. 213
20.1. GENEL TANITIM ………………………………………………………………….. 213
20.2. ÖRNEK OLAYLAR VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ ……………… 213
21. DİĞER YABANCI KAYNAKLARA AİT ENVANTER KAYITLARI…………………………………………………………………………………. 221
21.1. GENEL TANITIM ………………………………………………………………….. 221
21.2. ÖRNEK OLAYLAR VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ ……………… 222 İÇİNDEKİLER xv
22. ÖZ KAYNAKLARA AİT ENVANTER KAYITLARI …………………….. 225
22.1. ÖDENMİŞ SERMAYEYE AİT ENVANTER KAYITLARI ………… 225
22.2. SERMAYE YEDEKLERİNE AİT ENVANTER KAYITLARI ……. 226
22.3. KÂR YEDEKLERİNE AİT ENVANTER KAYITLARI ……………… 226
22.4. GEÇMİŞ YILLAR KÂRLARINA AİT ENVANTER KAYITLARI …………………………………………………………………………… 227
22.5. GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARINA AİT ENVANTER KAYITLARI …………………………………………………………………………… 227
22.6. DÖNEM NET KÂRI (ZARARI) ………………………………………………. 227
22.7. ÖRNEK OLAYLAR VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ ……………… 227
23. MALİYET HESAPLARINA AİT ENVANTER KAYITLARI ……….. 229
23.1. GENEL TANITIM ………………………………………………………………….. 229
23.2. 7/A SEÇENEĞİ ……………………………………………………………………… 229
23.3. 7/B SEÇENEĞİ ………………………………………………………………………. 232
23.4. ÖRNEK OLAYLAR VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ ……………… 234
24. GELİR TABLOSU HESAPLARINA AİT ENVANTER KAYITLARI ………………………………………………………………………………… 237
24.1. GENEL TANITIM ………………………………………………………………….. 237
24.2. ÖRNEK OLAY VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ …………………….. 238
ÜÇÜNCÜ KISIM
BAZI ÖZELLİKLİ İŞLEMLER VE
MUHASEBE UYGULAMALARI
25. FİNANSAL KİRALAMA VE MUHASEBE UYGULAMALARI ……. 245
25.1. GENEL TANITIM …………………………………………………………………. 245
25.2. KİRALAMA ÇEŞİTLERİ ……………………………………………………….. 247
25.3. FİNANSAL KİRALAMAYA AİT MUHASEBE UYGULAMALARI ………………………………………………………………… 250
25.3.1. Kiracıya Ait Muhasebe Uygulamaları ……………………………… 250
25.3.2. Kiraya Verene Ait Muhasebe Uygulamaları …………………….. 257
26. GEÇİCİ VERGİ DÖNEMLERİNDE DÖNEM SONU MUHASEBE UYGULAMALARI …………………………………………………. 260
26.1. GEÇİCİ VERGİ MÜKELLEFLERİ ………………………………………….. 261
26.2. GEÇİCİ VERGİ DÖNEMLERİ, ORANLARI, BEYANI VE ÖDENMESİ …………………………………………………………………………… 262
26.3. GEÇİCİ VERGİ DÖNEMLERİ İTİBARİYLE DÖNEM SONU MUHASEBE UYGULAMALARI ……………………………………………. 262
26.4. GEÇİCİ VERGİNİN MAHSUBU …………………………………………….. 267 xvi DÖNEM SONU MUHASEBE UYGULAMALARI
26.5. GEÇİCİ VERGİNİN EKSİK BEYAN ………………………………………. 268
26.6. ÖRNEK OLAYLAR VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ ……………… 268
27. KURUMLARDA KÂR DAĞITIMI VE MUHASEBE UYGULAMALARI ………………………………………………………………………. 272
27.1. KÂR DAĞITIMINDA HAK SAHİPLERİ VE PAYLARI (GENEL) ………………………………………………………………………………. 273
27.1.1. Kârdan Devlet Payının Hesaplanması ……………………………… 274
27.1.2. Kârdan Ortaklık Payının Hesaplanması …………………………… 282
27.1.3. Kârdan Ortaklar ve İşletme Personeli Payının Hesaplanması ………………………………………………………………. 284
27.2. KÂR DAĞITIMI UYGULAMA ÖRNEKLERİ ………………………….. 285
27.2.1. Örnek 1 ……………………………………………………………………….. 285
27.2.2. Örnek 2 ……………………………………………………………………….. 286
27.2.3. Örnek 3 ……………………………………………………………………….. 287
27.2.4. Örnek 4 ……………………………………………………………………….. 287
27.3. ERTELENMİŞ VERGİ VARLIĞI VE ERTELENMİŞ VERGİ YÜKÜMLÜLÜĞÜ (TMS 12) İLE İLGİLİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ …………………………………………………………………………. 290
27.3.1. Tanıtılması ………………………………………………………………….. 290
27.3.2. Ertelenmiş Vergi Etkilerinin Muhasebeleştirilme Sürecinde Kullanılacak Hesaplar ……………………………………. 291
27.3.3. Uygulama Örnekleri ……………………………………………………… 292
DÖRDÜNCÜ KISIM
TEMEL FİNANSAL TABLOLAR VE DÜZENLENMESİ
28.3. MALİ TABLOLAR DÜZENLENMESİ ……………………………………. 314
28.3.1. Örnek 1 ……………………………………………………………………….. 314
ALTINCI KISIM
TEMEL FİNANSAL TABLOLAR VE DÜZENLENMESİ
28. TEMEL FİNANSAL TABLOLAR …………………………………………………. 297
28.1. BİLANÇO …………………………………………………………………………….. 297
28.1.1. Bilançonun Tanıtılması …………………………………………………. 297
28.1.2. Bilanço İlkeleri …………………………………………………………….. 298
28.1.3. Özet Bilanço Modeli (Tipi, Formatı) ………………………………. 303
28.1.4. Ayrıntılı Bilanço Modeli (Tipi, Formatı) …………………………. 306
28.2. GELİR TABLOSU …………………………………………………………………. 308 İÇİNDEKİLER xvii
28.2.1. Gelir Tablosunun Tanıtılması ………………………………………… 308
28.2.2. Gelir Tablosu İlkeleri ……………………………………………………. 309
28.2.3. Özet Gelir Tablosu Modeli (Tipi, Formatı) ………………………. 311
28.3. MALİ TABLOLAR DÜZENLENMESİ …………………………………….. 314
28.3.1. Örnek 1: B A.Ş.’nin 31.12.2000 tarihli Genel Geçici Mizanı 314
28.3.2. Örnek 2: C A.Ş.’nin 31.12.2000 tarihli Genel Geçici Mizanı ………………………………………………………………. 324
28.3.3. Örnek 3: (Hesap Uzmanlığı Sınavı Çıkmış Soru) ………………. 339
28.3.4. Örnek 4: (Hesap Uzman Yardımcılığı Giriş Sınav Sorusu 2006) ……………………………………………………………….. 346
V. KISIM
ÇALIŞMA SORULARI
29. ÇALIŞMA SORULARI ………………………………………………………………… 355
EKLER
EK: 1 TEK DÜZEN HESAP PLANI ……………………………………………………… 383
EK: 2 BİLANÇO VE GELİR TABLOSU FORMATI ……………………………… 391
EK: 3 TÜRKÇE – İNGİLİZCE KARŞILAŞTIRMALI BİLANÇO ……………. 295
EK:4 İNGİLİZCE GELİR TABLOSU ÖRNEĞİ ……………………………………… 401
KAYNAKÇA ……………………………………………………………………………………… 403 xviii DÖNEM SONU MUHASEBE UYGULAMALARI