Maliyet ve Yönetim Muhasebesi

Prof. Dr. H. Kamil Büyükmirza tarafından yazılan Maliyet Ve Yönetim Muhasebesi Kitabı yönetim muhasebesine giriş konusuyla başlayıp, muhasebe sistemine toplu bakış ile ayrıntılanıp, muhasebe meslek mensubuna tüm konuları bütün olarak inceleyip Maliyet Ve Yönetim Muhasebesini tam ve etkin kullanabilmeye yardımcı olmak amacıyla sunulmuştur. Maliyet Ve Yönetim Muhasebesi Kitabına sitemizden kısa süreli kargo imkanları ile sahip olabilirsiniz.

ÖNSÖZ

Bu kitap, muhasebe meslek mensubuna, Tekdüzen Muhasebe Sistemi’ne göre giderleri nasıl saptayıp kaydedeceğini, birim maliyetlerini ne şekilde hesaplayacağını ve bunların analizi yoluyla yönetsel çalışmalara ışık tutacak bilgileri nasıl üreteceğini; işletme yöneticisine ise bu bilgileri çeşitli değerlendirme ve kararlarında ne şekilde kullanabileceğini göstermek amacıyla kaleme alınmıştır.
Nasıl ki, bir kimsenin okuyup yazabilmesi için harfleri bilmesi yeterli olmayıp, bunları birleştirerek kelime ve cümleleri oluşturabilmesi de gereklidir; aynı şekilde bir disiplinin uygulamasını yapacak düzeyde hazmedilmesi için, o disiplini oluşturan bireysel konuların tek tek bilinmesi yanında, bunların birbiriyle bağlantılarının da çok iyi kavranmış olmasına ihtiyaç vardır. Bu görüşten hareketle, kitapta her bir konunun birbirinden bağımsız olarak değil, öncesiyle ve sonrasıyla bağlantısı kurularak, sistematik bir bütünlük içerisinde işlenmesine özen gösterilmiştir.
Kitabın hemen her bölümü, o bölümün kapsadığı konudaki kuramsal doğrular ile uygulamada gözlemlediğimiz pratik yaklaşımlar karşılaştırıldıktan sonra yazılmıştır. Uygulanabilirliği olan kuramsal yaklaşımlar aynen verilmiştir. Uygulamada zorluk yaratan kuramsal yaklaşımlar yerine, sonuçları itibariyle önemli bir farklılık yaratmayan pratik yaklaşımlar esas alınmıştır. Kuramsal doğrulara ters düşen pratik yaklaşımlara ise işaret edilerek, okuyucu bu konuda uyarılmaya çalışılmıştır.
Anlatımda izlenen temel yöntem, konunun grafik ve şemalar yardımıyla olabildiğince görsel biçimde ortaya konulması ve değinilen hemen her hususta rakamsal örnek verilmesidir. Ayrıca, her bölüm sonuna, okuyucunun o bölümde öğrendiklerini pekiştirmesini sağlamak ve konunun farklı boyutlarını da gösterebilmek amacıyla “sorular”, “alıştırmalar” ve “problemler” konulmuştur. Alıştırmaların çözüm sonuçları kitabın sonunda toplu biçimde verilerek, okuyucunun kendi kendini kontrol edebilmesine olanak tanınmıştır.
Birinci baskısı, Türkiye’nin “Yönetim Muhasebesi” disiplini ile yeni yeni tanıştığı yıllarda, önce teksir edilmiş ders notları halinde (1971-1976), daha sonra da kitap şeklinde (1977) gerçekleştirilen bu yapıt, ilerleyen yıllarda güncel ihtiyaçlar ve bilimsel gelişmeler doğrultusunda yapılan düzeltme ve eklentilerle sürekli yenilenerek, bugünkü haline getirilmiştir.
Kitabımızın 16. baskısı, yoğun talep nedeniyle birkaç ay gibi çok kısa bir sürede tükendiğinden, 17. baskısının acilen çıkartılması gerekmiştir. Dolayısıyla bu son baskıda, bir iki önemsiz hatanın giderilmesi ve gerekli bazı güncellemelerin yapılması dışında, önceki baskıya göre kayda değer bir değişiklik yoktur.
Kitabımızın önceki baskılarına gösterilen yoğun ilgiden cesaret alarak çıkarttığımız bu yeni baskısının öğrencilere, meslek sınavlarına hazırlananlara ve uygulayıcılara yararlı olmasını diler, kitabın yayına hazırlanmasındaki katkılarından ötürü Yusuf Özalp’a, yayın ve dağıtımını üstlenmesinden dolayı Gazi Kitabevi sahibi Suavi Sarı’ya teşekkür ederim.

İÇİNDEKİLER

• BİRİNCİ KISIM GİRİŞ
• 1. YÖNETİM MUHASEBESİNE GİRİŞ 15
• 1.1. işletme Yönetimine Toplu Bakış 15
• • işletme ve Yönetim Kavramları • Yönetimin Temel İşlevleri •
• • işletme Yönetiminde Sayısal Bilgilerin Rolü •
• 1.2. Yönetim Muhasebesinin Niteliği ve Muhasebedeki Yeri 26
• • Muhasebenin Tanımı ve Bölümlenmesi • Yönetim Muhase besi ile Genel Muhasebe Arasındaki Farklılıklar • Yönetim Mu
• hasebesi ile Genel Muhasebe Arasındaki ilişkiler • Yönetim
• Muhasebesinin Diğer Muhasebe Dallarıyla ilişkisi •
• 1.3. Yönetim Muhasebesinin İşletme Yönetimindeki Yeri 38
• • Planlama Çalışmalarında Yönetim Muhasebesi • Örgütleme
• Çalışmalarında Yönetim Muhasebesi • Yürütme Çalışmalarında Yönetim Muhasebesi • Denetleme Çalışmalarında Yönetim Muhasebesi
• Sorular 42
• 2. MALİYET VE UNSURLARI 43
• 2.1. Maliyet Kavramı 44
• 2.2. Maliyetin Bölümlenmesi 49
• • Muhasebe Maliyeti • Fırsat Maliyeti •
• 2.3. Muhasebe Maliyetinin Unsurları: Giderler . 53
• • Gider – Zarar Ayırımı • Giderlerin Finansal Tablolarda Gösterilmesi
• 2.4. İsletme Giderlerinin Sınıflandırılması 62
• • Fonksiyon Esasına Göre Sınıflandırma • Çeşit Esasına
• Göre Sınıflandırma •
• 2.A. EK: Stok Maliyet Giderleri-Dönem Giderleri Ayırımının
• m Maliyeti Tablosu . . 70
• Alıştırmalar 75
• Problemler 77
• İKİNCİ KISIM MALİYET SİSTEMİ
• 3. MALİYET MUHASEBESİ VE KAYIT DÜZENİ 81
• 3.1. Maliyet Muhasebesinin Amaçları ve Araçları 82
• 3.2. Maliyet Muhasebesinde Ana Hesap Kayıtları 83
• • Tekdüzen Hesap Planında Maliyet Ana Hesapları • Gelir ve
• Giderlerin Ana Hesaplarındaki Akışı •
• 3.3. Maliyet Muhasebesinde Yardımcı Hesap Kayıtları 101
• • Gider Çeşitleri Hesapları • Gider Yerleri Hesapları
• • Eş Zamanlı Kayıt Yöntemi
• 3.4. Kayıtlardan Finansal Tablolara Geçiş 110
• • Bilanço • Gelir-Gider Tablosu • Satışların
• Maliyeti Tablosu
• 3.A. EK: 7/B Seçeneğinde Kayıt Düzeni 117
• 3.B. EK: Hizmet İşletmelerinde Kayıt Düzem 122
• 3.C. EK: Tekdüzen Hesap Planı 126
• 3.D. EK: Gider Çeşitleri Hesap Sınıflandırmasına Örnek 135
• Sorular 137
• Alıştırmalar 137
• Problemler 142
• 4. GİDERLERİN SAPTANMASI VE İZLENMESİ 147
• 4.1. ilk Madde ve Malzeme Giderleri 148
• • Belge ve Kayıt Düzeni • Alış Maliyetinin Saptanması •
• • Malzeme Tüketiminin Saptanması • Tüketimin Fiyatlandırıl-ması • Dönem Sonunda Fiyatlandırma
• 4.2. İşçilik Giderleri 172
• • Toplam işçilik Tutarının Saptanması • Direkt, Endirekt ve Boş
• İşçiliklerin Saptanması
• 4.3. Diğer Giderler 181
• • Genel Esaslar • Amortisman Giderleri
• Sorular 188
• Alıştırmalar 188
• Problemler 191
• GİDERLERİN GİDER YERLERİNE DAĞITIMI 195
• 5.1. Gider Yerleri 195
• • Gider Yerlerinin Bölümlenmesi • Gider Yeri Bölümlemesinin
• Yararları •
• 5.2. Gider Yerlerinin Direkt Giderlerinin Saptanması (Birinci Dağıtım) 198
• • Temel Yaklaşım • Endirekt Giderler Sorunu •
• 5.3. Gider Yerlerinde Toplanan Giderlerin Dağıtımı (ikinci Dağıtım) 207
• • Basit Dağıtım Yöntemi • Basamaklı (Kademeli) Dağıtım Yönte¬
• mi • Turlama (Tekrarlanan Dağıtım) Yöntemi • Matematiksel Da¬
• ğıtım Yöntemi • Önceden Saptanmış Değerler Üzerinden (Planlı
• veya Standart) Dağıtım Yöntemi •
• 5.4. Gider Dağıtım/arıyla ilgili Muhasebe Kayıtları 221
• 5.A. EK: Dağıtıma Tabi Gider Yeri Sayısının İkiden Fazla
• Olması Halinde Turlama ve Matematiksel Dağıtım 222
• Sorular 229
• Alıştırmalar 229
• Problemler 234
• GİDERLERİN MAMULLERE YÜKLENMESİ – 1
• 6.1. Maliyetlendirme Yöntemlerine Toplu Bakış 237
• • Maliyetin Kapsamını Belirleyen Yöntemler • Maliyetlendirme
• Zamanını Belirleyen Yöntemler • Maliyetlendirme Şeklini Belirle¬
• yen Yöntemler • Maliyet Sisteminin Oluşturulması •
• 6.2. Sipariş Maliyeti Yöntemi 243
• 6.3. Evre Maliyeti Yöntemi 250
• • Eşdeğer Üretim Kavramı • Evre Maliyetinin işleyişi • Farklı Ta¬
• mamlanma Dereceleri • Dönem Başı Yarı Mamulleri • Birinci Aşa¬
• madan Sonraki Aşamalar • Evre Maliyetinde Sorunlar •
• Sorular 268
• Alıştırmalar 269
• Problemler 277
• GİDERLERİN MAMULLERE YÜKLENMESİ – 2 283
• 7.1. Genel Üretim Giderlerinin Üretim Partilerine Götürü
• Olarak Yüklenmesi 283
• 7.2. Faaliyet Bazında Maliyetlendirme 288
• • Geleneksel Maliyetlendirmenin Yetersizlikleri • Faaliyet Ba
• zında Maliyetlendirmenin Niteliği • Geleneksel Maliyetlendir
• Uygulaması • Faaliyet Bazında Maliyetlendirme Uygulaması
• 7.3. Evre Maliyetinde Fireler Sorunu 299
• 7.4. Birleşik ve Yan Mamullerin Maliyetlendirmesi 304
• • Birleşik Mamuller • Yan Mamuller •
• Sorular 312
• Alıştırmalar 313
• Problemler 317
• ÜÇÜNCÜ KISIM MALİYET ANALİZLERİ
• MALİYET-HACİM İLİŞKİLERİ 325
• 8.1. İş Hacmi Kavramı 326
• 8.2. İş Hacmi ile ilişkileri Yönünden Giderle’ 326
• • Sabit Giderler • Değişken Giderler • Karma Giderler •
• 8.3. Maliyet Fonksiyonları . . 342
• • Toplam Maliyet Fonksiyonu • Birim Maliyet Fonksiyonu •
• 8.A. EK: Ekonomi Kuramında Maliyet Fonksiyonları 349
• Sorular 358
• Alıştırmalar 359
• Problemler 362
• MALİYET-HACİM İLİŞKİLERİNİN SAPTANMASI 365
• 9.1. Analitik Yöntem 366
• 9.2. Muhasebe Yöntemi 371
• 9.3. Matematik ve İstatistik Teknikler 376
• • Grafik Tekniği • En Yüksek ve En Düşük Hacimler Tekniği •
• Çifte Ortalama Tekniği • En Küçük Kareler Tekniği •
• y.H, !VıSiıy6i~r”iâcım nısKiısnmn o3pi3.nrn3sıno& r\cirsu3şiicin
• Sorunlar 388
• • iş Ölçüsü Seçimi • Dönem Uzunluğunun Belirlenmesi •
• • Yönetim Politikaları İle Muhasebe Uygulamalarının Etkisi • Diğer Sorunlar •
• Sorular 395
• Alıştırmalar 396
• Problemler 400
• MALİYET – HACİM – KÂR ANALİZLERİ – 1 407
• 10.1. Kâr Fonksiyonu 408
• IX
• • Satış Miktarının Fonksiyonu Olarak Kâr • Satış Tutarının
• Fonksiyonu Olarak Kâr •
• 10.2. Kâr Fonksiyonunun Kullanım Alanları 412
• • Kâr Tahmini • Hedef Kârı Sağlayan Satış Hacmi • Başabaş
• Noktası • Faaliyet Kaldıracı •
• 10.3. Başabaş ve Hacim-Kâr Grafikleri 424
• • Başabaş Grafiği • Hacim – Kâr Grafiği •
• 10.4. Kâr Fonksiyonundaki Parametre Değişmeleri 427
• • Katkı Payı ve Katkı Oranındaki Değişmeler • Toplam Sabit
• Maliyetteki Değişmeler •
• 10.5. Maliyet-Hacim-Kâr Analizlerinin Dayandığı Varsayımlar 436
• 10.6. Maliyet-Hacim-Kâr Analizlerinin Yönetim Kararlarında
• • Fiyat Koyma Kararlan • Makine ve Donanımı Yenileme Ka¬
• rarları • Kapasiteyi Artırma Kararları •
• Sorular 448
• Alıştırmalar 448
• Problemler 453
• MALİYET-HACİM-KÂR ANALİZLERİ – 2 455
• 11.1. Birden Fazla Mamul Üretiminde M-H-K Analizleri 455
• • işletme Genelinde M-H-K Analizleri • Mamul Bazında M-H-K
• Analizleri • En Uygun Mamul Karmasının Saptanması •
• 11.2. Eğrisel Fonksiyonlarda M-H-K Analizleri 467
• 11.3. Belirsizlik Halinde M-H-K Analizleri 472
• Sorular 484
• Alıştırmalar 484
• Problemler 488
• TAM MALİYET, NORMAL MALİYET VE DEĞİŞKEN
• MALİYET YÖNTEMLERİ 491
• 12.1. Tam Maliyet Yöntemi 494
• 12.2. Normal Maliyet Yöntemi 498
• 12.3. Değişken Maliyet Yöntemi 504
• 12.4. Yöntemler Arasındaki Kâr Farkları 509
• 12.5. Yöntemlerin Muhasebe Standartlarındaki Yeri 513
• - Uluslararası Muhasebe Standartları • TÜRMOB-TMUDESK Muhasebe Standartları • SPK ve TMSK Muhasebe Standartları •
• . • Tam Maliyet Uygulaması • Normal Maliyet Uygulaması •
• • Değişken Maliyet Uygulaması •
• 12.A. EK: Normal Maliyette Kapasite ve Kapasite Sapmaları 524
• • Kapasite Türleri • Kapasite Sapmalarının Muhasebeleştiril¬
• mesi •
• 12.B. EK: Maliyetlendirme Yöntemleri ve M-H-K Analizleri 536
• • Değişken Maliyet Yönteminde M-H-K Analizleri • Tam Maliyet
• Yönteminde M-H-K Analizleri • Normal Maliyet Yönteminde
• M-H-K Analizleri •
• Sorular 552
• Alıştırmalar 552
• Problemler 557
• YÖNETİM KARARLARINDA GEÇERLİ MALİYET
• ANALİZLERİ 563
• 13.1. Maliyetlerin Yönetim Kararları Açısından Sınıflandırılması 564
• • Geçerli Maliyetler • Batmış Maliyetler •
• 13.2. Geçerli Maliyet Analizlerinin Yönetim Kararlarında Uygulanması 572
• • İndirimli Fiyat Öneren Bir Siparişin Kabulü veya Reddi •
• • Zararda Gözüken Bir Mamulün Üretiminin Durdurulması ve¬ya Sürdürülmesi • Makine Yenilemesi • Üretme veya Satın Al¬ma
• 13.A. EK: Birleşik Mamuller ve Yönetim Kararları 584
• • Birleşik Mamulleri Tek Tek ilgilendiren Kararlar • Birleşik Ma¬
• mullerin Tümünü İlgilendiren Kararlar •
• Sorular 591
• Alıştırmalar 592
• Problemler 596
• DÖRDÜNCÜ KISIM PLANLAMA VE KONTROL SİSTEMLERİ
• STANDART MALİYETLER VE SAPMA ANALİZLERİ 603
• 14.1. Standart Maliyetlerin Niteliği 604
• • Standart Maliyetlerin Türleri • Standart Maliyetlerin Yararları
• • Standart Maliyet Yöntemi •
• 14.2. Standart Maliyet Yönteminin Kurulması 610
• • Yöntemin Ön Koşullarının Sağlanması • Hesap Planının
• Standart Maliyet Esasına Dönüştürülmesi • Standart Maliyet¬
• lerin Saptanması •
• 14.3. Standart Maliyet Sapmalarının Analizi 624
• • Direkt ilk Madde ve Malzeme Sapmaları • Direkt İşçilik Sap¬
• maları • Genel Üretim Giderleri Sapmaları •
• 14.4. Standart Maliyet Yönteminde Kayıt Düzeni 640
• • Hesapların Yıl içindeki işleyişi • Sapma Hesaplarının Yıl So¬
• nunda Kapatılması •
• Sorular 651
• Alıştırmalar 651
• Problemler 655
• 15. İŞLETME BÜTÇELERİ 661
• 15.1. Bütçenin Niteliği 661
• • Bütçenin İşlevleri • Bütçe Türleri •
• 15.2. Bütçelemenin Genel Esasları 666
• • Bütçeleme İlkeleri • Bütçe Dönemi • Bütçelemenin Yönetimi •
• 15.3. Bütçenin Hazırlanması 671
• • Ön Çalışmalar • Bütçenin Düzenlenmesi •
• 15.4. Üretim işletmelerinde Bütçeleme 700
• 15.A. EK: Bütçe Düzenlemede Alternatif Yaklaşımlar 704
• • Kayıtlama Yöntemi • Çalışma Tablosu Yöntemi •
• Sorular 715
• Alıştırmalar 715
• Problemler 721
• 16. STOK PLANLAMASI VE KONTROLÜ 727
• 16.1. Stoklar ve Stokları Belirleyen Etkenler 728
• • Minimum Stok Düzeyini Belirleyen Etkenler • Maksimum
• Stok Düzeyini Belirleyen Etkenler • Denge Stok Düzeyini Be¬
• lirleyen Etkenler •
• 16.2. Kontrol Gruplandırması ve izleme 731
• • ABC Yöntemi • Stokların İzlenmesi •
• 16.3. Stok Kalemleri itibariyle Planlama . .736
• • Sipariş Büyüklüğü, Sipariş Sayısı ve Stok Düzeyi • Stok
• Planlamasında Geçerli Maliyetler • Ekonomik Sipariş Miktan •
• Duyarlılık Analizi • Sipariş Verme Zamanı • Güvenlik Stoku •
• Güvenlik Stokunun Saptanması • Alış İskontolarının Etkisi *
• 16.A. EK: Stokları Azaltmaya Yönelik Yaklaşımlar 754
• • Malzeme İhtiyaç Planlaması • Tam Zamanında Üretim ve Sa¬
• tın Alma •
• Sorular 759
• Alıştırmalar 760
• Problemler 762
• BEŞİNCİ KISIM TAMAMLAYICI EK BİLGİLER
• 17. MUHASEBE SİSTEMİNE TOPLU BAKIŞ 769
• 17.1. Temel Finansal Tablolar 770
• • Bilanço • İşlemlerin Bilançoya Etkileri • Gelir-Gider Tablosu •
• 17.2. Muhasebede Hesap 779
• • Hesabın Yapısı • Hesabın İşleyiş Terminolojisi • Hesapların
• işleyiş Kuralları •
• 17.3. Muhasebe Kayıt Sistemi 783
• • Muhasebe Belgeleri • Muhasebe Fişleri • Muhasebe
• Defterleri • Kayıt Sisteminin işleyişi • Mizanlar •
• 17.4. Dönem Sonu İşlemleri 798
• • Envanter işlemleri • Gelir-Gider Tablosunun Düzenlenmesi •
• Kapanış Kayıtları • Bilançonun Düzenlenmesi •
• 17.A. EK Bilgisayarlı Muhasebe 820
• 17.B. EK Muhasebenin Temel Kavramları 822
• 17.C. EK Temel Finansal Tablolara Daha Yakından Bakış 824
• • Bilançonun Yapısı • Gelir-Gider Tablosunun Yapısı •
• Sorular 830
• Alıştırmalar 831
• Problemler 835
• ALTINCI KISIM YANITLAR, SÖZLÜK VE DİZİN
• KİTAPTAKİ ALIŞTIRMALARIN YANITLARI 839
• KİTAPTAKİ KAVRAMLARIN İNGİLİZCE KARŞILIKLARI 869
• DİZİN 881