Amortisman Uygulamaları

Amortisman Uygulamaları Kitabı, iki bölümden oluşmaktadır. Birinci Bölüm Amortismanlara İlişkin Vergi Usul Kanununda Yer Alan Usul Ve Esaslar, Amortisman Uygulamaları Kitabının İkinci Bölüm Alacaklarda Ve Sermayede Amortismanı derin bir şekilde incelenmiş ve faydalanmanız için ayrıntılı bir şekilde konulardan bahsedilmiştir. Amortisman Uygulamalarının yazarı, Ymm Ali Haydar Yıldırım kitapta ayrıca yargı kararlarına ve anlayışına ulaşmanın yanı sıra konuya ilişkin özelgelere de yer vermiş olmakla birlikte siz değerli okuyucularımız için faydalı olacak kaynaklar içermektedir. Bu kitapta Amortisman Uygulamaları ilgili aradığınız tüm sorulara cevaplar ayrıntılı bir şekilde mevcut.

Amortisman çok çeşitli şekillerde tanımlandığı ve sınıflandırıldığı görülmektedir. Çalışma temelde iki ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde “‘mevcutlarda” amortisman konusu incelenirken, ikinci bölümde “Alacaklar ve Sermaye’de” amortisman konusu incelenmektedir.

Çalışmanın uygulamacı meslek mensuplarına faydalı olması amacıyla, konular ağırlıklı olarak Özelgeler ve Yargı kararları desteğiyle ortaya konulmaya çalışılmış olup, uygulamada yaşanan sorunlara yargı ve idarenin görüşüne yer vermek suretiyle olabildiğince uygulamacıların doğru işleme yönlendirilmesi temel ölçüt olarak değerlendirilmiştir.

SUNUŞ

Amortismanın sözlük anlamı bir rantın, bir borcun, bir maki­nenin satın alma fiyatının bölümlere ayrılarak bitirilmesi, sona erdirilmesidir. Bu kavram, en geniş anlamıyla amortismanları kavramakla birlikte, daha çok ekonomik ve finansal anlamdaki unorrismanları ifade etmektedir. Bunun dışında, işletme mühendisliği ve tekniğindeki anlamıyla amortisman; bir duran varlığın, daha çok kullanımından veya belirli bir zamanın geçmiş olmasından kaynaklanan aşınmasını veya yıpranmasını ifade etmektedir. Nitekim uygulamada amortisman kavramı yerine, amortismanın bu anlamına daha çok uyacak şekilde “eskime payı” ya da “aşınma payı terimlerinin kullanıldığı da görülmektedir.

Amortisman çok çeşitli şekillerde tanımlandığı ve sııııflandırıl- ıik|ı görülmektedir. Çalışma temelde iki ana bölümden oluşmak­tadır. İlk bölümde “mevcutlarda” amortisman konusu incelenir­ken. ikinci bölümde “Alacaklar ve Sermayede” amortisman konu- . İncelenmektedir.

Çalışmanın uygulamacı meslek mensuplarına faydalı olması anacıyla, konular ağırlıklı olarak Özelgeler ve Yargı kararları desteğiyle ortaya konulmaya çalışılmış olup, uygulamada yaşanan mınlara yargı ve idarenin görüşüne yer vermek suretiyle olabil- iijince uygulamacıların doğru işleme yönlendirilmesi temel ölçüt ;Sarak değerlendirilmiştir.

Çalışmanın hazırlanması ve her aşamasında yardım ve deste­sini esirgemeyen Vergi Başmüfettişi Dr. Hatice ELA’ya özellikle te­şekkür ederken, katkılarından dolayı YMM Abdullah GÜVER’e, ri­camızı kırmayarak çalışmaya önsöz hazırlayan değerli hocam, A.Bumin DOGRUSÖZ’e, ayrıca bu çalışmada beni hep teşvik eden eşim Hande YILDIRIM’a özel teşekkürü bir borç bilirim.

Son olarak bu çalışmanın meslek mensuplarına ve okuyucu kit­lesine ulaşması konusundaki katkıları nedeniyle. Yönetim Kurulu Başkanı Ekrem SARISU’nıın nezdiııde, tüm Yaklaşım ailesine te­şekkürlerimi iletiyorum…

ÖNSÖZ

İÇİNDEKİLER

BİRİNCİ BÖLÜM

BİRİNCİ KISIM

AMORTİSMANLARA İLİŞKİN VERGİ USUL KANUNUNDA YER ALAN USUL VE ESASLAR

1.1. AMORTİSMAN KAVRAMI ………………………………………………………………………………….. 79

1.2. AMORTİSMAN KONUSU VE AMORTİSMAN AYIRMA ŞARTLARI ………………………… 79

1.2.1. Yasal Düzenlemeler…………………………………………………………………………………………… 79

1.2.1.1. Kanun Hükmü……………………………………………………………………………………………… 79

1.2.1.2. 143 Sıra Numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği……………………………………… 80

1.2.2. Amortisman Ayırma Şartları……………………………………………………………………………….. 81

1.2.2.1. İşletmede Bir Yıldan Fazla Kullanılması………………………………………………………… 81

1.2.2.2. Yıpranmaya, Aşınmaya veya Kıymetten Düşmeye Maruz Bulunması…………….. 82

1.2.2.2.1. Yıpranmaya, Aşınmaya Maruz Bulunma Kavramı…………………………………………….. 82

1.2.2.2.2. Kıymetten Düşmeye Maruz Bulunma Kavramı…………………………………………………. 82

1.2.2.2.2.1. Boş Arsa ve Araziler ………………………………………………………………………………. 82

1.2.2.2.2.2. Tablo, Heykel Sanat Eserlerinde Amortisman…………………………………………. 83

1.2.3.2.4. Sanat Eserleri Amortismanının ABD uygulaması………………………………………………. 88

1.2.3.3. Amortismana Tabi Kıymetlerin Envanter Kayıtlarında Gösterilmesi …………….. 89

1.2.3.3.1. VUK Madde 320………………………………………………………………………………………….. 89

1.2.3.3.2. Amortismana Tabi Kıymetlerin Envanter Kayıtlardan Çıkarılması……………………….. 90

1.2.3.3.2.1. Sabit Kıymetlerin Kullanılabilir Durumda Satılması…………………………………. 91

1.2.3.3.2.2. Sabit Kıymetlerin Hurda Olarak Satılması………………………………………………… 91

1.2.3.3.2.3. Sabit Kıymetin Fiziken Mevcut Olmakla Birlikte Hem İtfa Olmuş, Hem de Ekonomik Değerini Yitirmiş Olması              91

1.2.3.3.3. Envanter de Yer Almakla Birlikte İşletmede Kullanılmayan Kıymetler Amortismana Tabi Tutulur mu?                92

1.2.3.3.4. Aktif de Yer Almamakla Birlikte Fiilen İşletmede Kullanılan Kıymetler Amortismana Tabi Tutulur mu?                94

1.2.3.3.5. Mülkiyeti Muhafaza Kaydıyla Yapılan Satışlarda Amortisman …………………………….. 94

1.2.3.3.6. Kayıt ve Tescile Tabi Olan Kıymetlerde Amortisman…………………………………………. 94

1.2.4. Amortisman Konusu………………………………………………………………………………………….. 95

1.2.4.1. Gayrimenkuller ……………………………………………………………………………………………. 97

1.2.4.1.1. Arazi …………………………………………………………………………………………………………. 97

1.2.4.1.2. Tapu Kütüğünün Ayrı Sayfasına Kaydedilen Bağımsız ve Sürekli Haklar …………….. 97

1.2.4.1.2.1. Üst Hakkı………………………………………………………………………………………………… 98

1.2.4.1.2.2. Yapı Mülkiyetinin Malike Geçmesi ………………………………………………………….. 98

1.2.4.1.2.3. Kaynak hakkı …………………………………………………………………………………………. 98

1.2.4.1.3. Kat Mülkiyetine Kayıtlı Bağımsız Bölümler……………………………………………………….. 98

1.2.4.1.4. Binalar……………………………………………………………………………………………………….. 98

1.2.4.1.5. Prefabrik Binalar………………………………………………………………………………………….. 99

1.2.4.1.6. Tarım İşletmelerinde Tarım Tesisleri………………………………………………………………. 99

1.2.4.1.7. Büyükbaş Hayvanlarda Amortisman Uygulaması……………………………………………. 100

1.2.4.1.7.1. Besi Hayvancılığında Amortisman ……………………………………………………….. 100

1.2.4.1.7.2. Damızlık Hayvanlarda Amortisman……………………………………………………….. 100

1.2.4.1.7.3. Yetiştirilen Hayvanlarda Amortisman……………………………………………………. 100

1.2.4.1.7.4. Süt Hayvancılığında Amortisman………………………………………………………….. 101

1.2.4.1.8. Kültür Balıkçılığı Balık Kafeslerinde Amortisman Uygulaması……………………………. 101

1.2.4.2. Gayrimenkul Gibi Değerlenen İktisadi Kıymetler ………………………………………… 101

1.2.4.2.1. Gayrimenkulleri Tamamlayıcı Unsurlar………………………………………………………….. 101

1.2.4.2.2. Tesisat ve Makineler…………………………………………………………………………………… 102

1.2.4.2.3. Gemi ve Diğer Taşıtlar………………………………………………………………………………… 102

1.2.4.2.4. Gayri Maddi Haklar…………………………………………………………………………………….. 103

1.2.4.2.4.1. Sınırlı Ayni Haklar ………………………………………………………………………………… 105

1.2.4.2.4.1.1. İntifa Hakkı…………………………………………………………………………………………. 105

1.2.4.2.4.1.2. İrtifak Hakkı (Üst Hakkı)……………………………………………………………………… 105

1.2.4.2.4.2. Sınai ve Ticari Haklar…………………………………………………………………………….. 108

1.2.4.2.4.2.1. Marka Amortismanı……………………………………………………………………………. 108

1.2.4.2.4.2.2. Yazılım (Software) ……………………………………………………………………………… 110

1.2.4.2.4.2.3. Lisans ve Bilgisayar Yazılımlarının Birbirinden Bağımsız Olarak Değerlendirilmesi          110

1.2.4.2.4.2.4. Franchise Ödemeleri………………………………………………………………………….. 111

1.2.4.2.4.2.5. Sinema Filmleri………………………………………………………………………………….. 112

1.2.4.2.4.2.6. Web (İnternet) Sitelerinin Amortismanı………………………………………………. 113

1.2.4.2.4.2.7. Patent Haklarında Amortisman…………………………………………………………… 113

1.2.4.2.4.2.8. Gayri Maddi Hakların Amortisman Listelerinin Değerlendirilmesi……….. 115

1.2.4.3. Değeri Belli Bir Tutarı Aşmayan (2013 yılı için 800 TL) Peştemallıklar………….. 117

1.2.4.4. Değeri Belli Bir Tutarı Aşmayan (2013 yılı için 800 TL) Alet, Edevat, Mefruşat, Demirbaş         119

1.2.4.4.1. Araç Lastiğinde Amortisman ……………………………………………………………………….. 120

1.2.4.4.2. Alüminyum Ekstrüzyon Kalıplarına Amortisman Ayrılmaması …………………………… 121

1.2.4.4.3. Depozitolu Ürünlerde Amortisman Uygulaması………………………………………………. 121

1.2.4.4.4. Ürünleri Satan Mükelleflere Verilen Buzdolabı ve Benzeri İktisadi Kıymetlere Amortisman Ayrılması  122

1.2.4.4.5. Amortisman Uygulaması Yolu ile Giderlere İntikal Ettirebilme/Bir Defada Gider Olarak Dikkate Alabilme Hakkı  122

1.2.4.4.6. İktisadi ve Teknik Bütünlük Kavramı………………………………………………………………. 123

1.2.4.4.7. İktisadi Bütünlüğe Örnek Teşkil Edebilecek Durumlar ……………………………………… 126

1.3. AMORTİSMAN UYGULAMA SÜRESİNİN BAŞLAMA ZAMANI VE AMORTİSMAN SÜRESİ 127

1.3.1. Kanun Hükmü…………………………………………………………………………………………………. 127

1.3.1.1. Vergi Yönetimi Görüşü……………………………………………………………………………….. 127

1.3.1.2. Yargı Yerlerinin Görüşü………………………………………………………………………………. 128

1.3.1.3. Muhasebe Standartları Kuruluşu (Bilimsel Görüş) Görüşü…………………………. 128

1.3.1.4. Amortisman Uygulamasında Kayda Alınma veya Kullanıma Hazır Duruma Getirilmenin Esas Alınması Konusundaki Görüşler      128

1.3.2. Amortisman Uygulama Süresinin Aktife Girdiği Yıldan Başlaması-Aktife Girdiği Hesap Dönemi                131

1.3.2.1. İlk İktisap-Tam Amortisman ………………………………………………………………………. 131

1.3.2.2. İlk İktisap-Kıst Amortisman ……………………………………………………………………….. 131

1.3.2.2.1. 234 Numaralı VUK Genel Tebliği………………………………………………………………….. 132

1.3.2.2.2. İşletmelere Ait Binek Otomobillerinin Aktife Girdiği Hesap Dönemi İçin Ay Kesri Tam Ay Sayılmak Suretiyle Kalan Ay Süresi Kadar Amortisman Ayrılması ………………………………………………………………………………………………………………… 132

1.3.3. Amortisman Uygulama Süresinin Özel Durumlar Nedeniyle Sona Ermesi………………… 134

1.3.3.1. Satış Yılında Amortisman ………………………………………………………………………….. 134

1.3.3.2. Birleşme Halinde Tam Amortisman……………………………………………………………. 134

1.3.3.3. Hesap Döneminde Değişiklik (Kıst Amortisman)………………………………………… 134

1.3.3.4. Tam Bölünme ve Kısmı Bölünme Halinde Kıst Amortisman Uygulaması……. 135

1.3.3.5. Devir Halinde Kıst Amortisman Uygulaması……………………………………………….. 136

1.3.3.6. Ferdi Bir İşletmenin Sermaye Şirketince Devralınması Durumu…………………… 136

1.3.3.7. Tasfiye Halinde Kıst Amortisman Uygulaması……………………………………………. 141

1.3.3.8. Dar Mükellef Kurumların Belirli Bir İşle İlgili Olarak Türkiye’ye Getirdiği İktisadi Kıymetler      141

1.3.3.9. İktisadi Kıymetlerin Serbest Bölgedeki Faaliyetler ve Serbest Bölge Dışındaki Faaliyetlerde Birlikte Kullanılması             142

1.3.3.10. Ticari İşletmenin Ölüm Dolayısıyla İntikal Etmesi …………………………………….. 142

1.3.3.11. Adi Ortaklıkta Yıl İçinde Ortak Değişikliği …………………………………………………. 142

1.3.3.12. Kollektif ve Adi Komandit Şirketlerde Ortaklardan Birinin Ölmesi …………….. 143

1.3.3.13. Gerçek Usulde Tespit Edilen Gayrimenkul Sermaye İradı………………………….. 143

1.3.4. Amortisman Uygulama Süresinin Uzatılamayacağı………………………………………………. 144

1.3.4.1. Amortismanın Her Hangi Bir Yıl Yapılmaması Amortismanın Başlangıç Yılının Saptanması Bakımından             145

1.3.4.2. İlk Uygulanan Nispetten Düşük Bir Oranda Amortisman Hesaplanması……… 147

1.4. AMORTİSMAN ORANI VE FAYDALI ÖMÜR TESPİTİ………………………………………….. 149

1.4.1. Faydalı Ömür- Ekonomik Ömür Kavramı…………………………………………………………….. 150

1.4.1.1. Faydalı Ömür Süresi Belirlenen Amortismana Tabi İktisadi Kıymetlerin Kullanılmaya Başladıktan Sonra Satılması Halinde Amortisman Süresi Ne Olmalıdır? ……………………………………………………………………………………………… 151

1.4.1.2. Maliye Bakanlığı’nca Belirlenen Orandan Daha Düşük Amortisman Oranı Uygulanabilir mi? 152

1.4.1.3. Amortisman Oranlarının Geçerli Olacağı Tarih……………………………………………. 154

1.4.1.3.1. Kanun Hükmü……………………………………………………………………………………………. 154

1.4.1.3.2. Amortisman Listesine Yeni Eklenen İktisadî Kıymetlere İlişkin Uygulama Esasları… 154

1.4.1.3.3. Özel Hesap Dönemine Sahip Olanlar……………………………………………………………. 154

1.4.1.4. Faydalı Ömrü Değişen İktisadi Kıymetler …………………………………………………… 155

1.5. AMORTİSMAN AYIRMA YÖNTEMLERİ……………………………………………………………… 156

1.5.1. Mükelleflere Seçme Hakkı Tanınan Amortisman Yöntemleri………………………………….. 156

1.5.1.1. Normal Amortisman Yöntemi…………………………………………………………………….. 156

1.5.1.2. Azalan Bakiyeler Yöntemi…………………………………………………………………………… 156

1.5.1.2.1. Kanun Hükmü (VUK Mük. 315)……………………………………………………………………. 156

1.5.1.2.2. 62 Sıra Numaralı VUK Genel Tebliği…………………………………………………………….. 157

1.5.1.2.3. 333 Sıra Numaralı VUK Genel Tebliği…………………………………………………………… 159

1.5.1.3. Amortisman Yöntemini Seçme Bakımından Tanınan Seçimlik Hak ve Amortisman Yönteminin Değişmezliği Kuralı         160

1.5.1.4. Normal ve Azalan Bakiyeler Usulüne Göre Amortisman Hesaplanması……….. 160

1.5.2. Maliye Bakanlığı’nca Amortisman Yönteminin (Oranının) Belirlenmesi…………………….. 162

1.5.2.1. Madenlerde Amortisman……………………………………………………………………………. 162

1.5.2.1.1. Genel Olarak Madenler……………………………………………………………………………….. 163

1.5.2.1.2. Madenlerde Amortismanlarda Özellikli Konular……………………………………………….. 163

1.5.2.1.2.1. Maden Çıkarılan Sahanın İşletmenin Mülkiyetinde Olması…………………….. 163

1.5.2.1.2.2. Maden Sahasının ATİK’ler ile Birlikte Devralınması……………………………….. 163

1.5.2.1.2.3. İstihsal Aşamasında Açılacak Kuyu, Ocak, Galeri İçin Yapılan Harcamalar 164

1.5.2.2. Fevkalade Amortisman………………………………………………………………………………. 164

1.5.2.2.1. Doğal Afetler Nedeniyle Fevkalade Amortisman Uygulaması……………………………. 165

1.5.2.2.2. Yeni İcatlar Dolayısıyla Fevkalade Amortisman Uygulaması (YTL DÖNÜŞÜMÜ)… 165

1.5.2.2.3. Cebri Çalışma Dolayısıyla Fevkalade Amortisman Uygulaması…………………………. 166

1.5.2.3. Fevkalede Amortisman Uygulanmasından Sonra Bakiye Değerin İtfası………. 170

1.6. AMORTİSMANLARIN HESAPLARDA GÖSTERİLMESİ ………………………………………. 171

1.6.1. Direkt Yöntem ………………………………………………………………………………………………… 172

1.6.2. Endirekt Yöntem……………………………………………………………………………………………… 172

1.7. AMORTİSMAN MATRAHINA İLİŞKİN ÖZEL DURUMLAR…………………………………… 172

1.7.1. İktisadi Kıymetlerin Değerini Arttıran Harcamalar…………………………………………………. 172

1.7.2. Basit Usulden Gerçek Usule Geçen Mükelleflerde Amortisman Matrahı…………………… 173

1.7.3. Dar Mükelleflerde Amortisman Matrahı………………………………………………………………. 174

1.7.4. Sabit Kıymet Ediniminde Kullanılan Kredi Faizlerinin Matraha Etkisi………………………… 174

1.7.5. Kur Farklarının Amortisman Matrahına Etkisi………………………………………………………. 175

1.7.6. Kaynak Kullanımı Destekleme Primlerinin Amortisman Matrahına Etkisi………………….. 176

1.7.7. Yıkılıp Yeniden Yapılan Binalar………………………………………………………………………….. 176

1.7.8. Binalara Dahil Olan Arsa Payları………………………………………………………………………… 176

1.7.9 Emtianın Sabit Kıymete Dönüşmesi ……………………………………………………………………. 177

1.7.10. İşletmenin Devir Alınması Durumunda Amortisman Matrahı………………………………… 177

1.7.11. Hurda (Kalıntı) Bedelinin Amortisman Matrahına Etkisi ………………………………………. 177

1.7.12. Yapılmakta Olan Yatırımlar……………………………………………………………………………… 178

1.7.13. Tüketiciden Satın Alınan Sabit Kıymetler…………………………………………………………… 178

1.7.14. Basit Usule Tabi Mükelleflerde Amortisman Uygulaması……………………………………… 178

II. KISIM

AMORTİSMANA TABİ İKTİSADİ KIYMETLERİN SATILMASI VE YENİLEME FONU

2.1. AMORTİSMANA TABİ İKTİSADİ KIYMETLERİN SATILMASI………………………………. 179

2.1.1. 07.06.1949 Tarih ve 5432 Sayılı Vergi Usul Kanunu…………………………………………….. 179

2.1.2. 07.06.1949 Tarih ve 5432 Sayılı Vergi Usul Kanunu’nun Genel Gerekçesi………………. 179

2.1.3. 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu……………………………………………………………………………. 180

2.1.4. 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu Tasarısının Hükümlerine Ait Gerekçe ………………………. 181

2.1.5. 14.02.1963 Tarihli 62 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği…………………………. 181

2.2. YENİLEME FONU UYGULAMASI ……………………………………………………………………… 181

2.2.1. Amortismana Tabi Malların Satılması Durumunda Yenileme Fonu Uygulaması……….. 181

2.2.2. Yasal Düzenleme…………………………………………………………………………………………….. 182

2.2.3. 143 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği………………………………………………….. 182

2.3. AMORTİSMANA TABİ MALLARIN DOĞAL AFETLER NEDENİYLE ZİYAA UĞRAMASI DURUMUNDA YENİLEME FONU UYGULAMASI   183

2.3.1. Kanun Maddesi……………………………………………………………………………………………….. 183

2.3.2. 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu Tasarısının Hükümlerine Ait Gerekçe ………………………. 183

2.3.3. 14.07.1981 Tarih ve 17402 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 143 Sıra Numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği           183

2.4. YENİLEME FONU UYGULAMASINDAN YARARLANMA ŞARTLARI……………………. 184

2.4.1. Yeni İktisadi Kıymet Satın Alınması İşin Niteliği Gereği Zorunlu Olmalı veya İşletme Yönetimi Tarafından Satılan Varlığın Yenilenmesi Konusunda Karar Verilmiş veya Girişimde Bulunulmuş Olmalıdır………………………………………………………………. 184

2.4.2. Bilanço Esasına Göre Defter Tutulmalı ve Satıştan Tahassül Eden Kar veya Tazminat Fazlası, Yenileme Giderlerini Karşılamak Üzere, Pasifte Geçici Bir Hesapta Tutulmalıdır………………………………………………………………………………………………… 186

2.4.3. Yeni Alınacak İktisadi Kıymet, Satılan İktisadi Kıymet İle Aynı Cinsten Olmalıdır………… 187

2.4.3.1. Yenileme Fonuyla Giderleri Karşılanacak Yeni Alınan İktisadi Kıymetin Sayısının, Satışı Yapılan İktisadi Kıymetin Sayısı ile Aynı Sayıda Olması Şartı Aranılmamaktadır………………………………………………………………………………. 188

2.4.3.2. Yenileme Fonu ile Giderleri Karşılanacak Olan İktisadi Kıymetin Daha Önce Kullanılmamış Olması Şartı Bulunmamaktadır            189

2.4.4. Yenileme Fonu, Satın Alınan İktisap Edilecek Amortismana Tabi İktisadi Kıymetin Amortisman Giderlerini Karşılamak İçin Kullanılmalıdır             190

2.4.5. Yenileme Fonunun Oluşturulabilmesi İçin Satılan ve Yenilenecek Olan İktisadi Kıymet, Amortismana Tabi İktisadi Kıymet (Maddi Duran Varlık) Olmalıdır……………………………………………………………………………………………………………………………… 190

2.4.5.1. Amortismana Tabi Olmalı…………………………………………………………………………… 190

2.4.5.2. Maddi İktisadi Kıymet Olmalı………………………………………………………………………. 191

2.5. YENİLEME FONUNUN KULLANILMA SÜRESİ…………………………………………………… 191

2.5.1. Yenileme Fonunun Pasifte Bekletilme Süresinin Hesaplanması……………………………… 193

2.5.2. Satışın Yapıldığı Takvim Yılının Esas Alınması Yaklaşımı……………………………………… 193

2.5.3. Satışın Yapıldığı Yılı İzleyen Takvim Yılının Esas Alınması Yaklaşımı……………………… 195

2.5.4. Satışın Yapıldığı Tarihin Esas Alınması Esas Alınması Yaklaşımı…………………………… 195

2.6. YENİLEME FONUNDA ÖZEL DURUMLAR…………………………………………………………. 196

2.6.1. İşin Terki, Tasfiyeye Girme, Devir ve Veraset Yoluyla İntikal Gibi Durumlarda Yenileme Fonu Uygulaması              196

2.6.1.1. Kanun Maddesi………………………………………………………………………………………….. 196

2.6.1.2. 5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 1 Sıra Numaralı Genel Tebliği’nin “19.3.2. Amortisman Uygulaması” Başlıklı Bölümü    197

2.6.1.3. Kurumlarda Devir Halinde Yenileme Fonu Uygulaması………………………………. 197

2.6.1.4. Kurumlarda Nevi (Tür) Değişikliği Halinde Yenileme Fonu Uygulaması………. 198

2.6.1.5. Şahıs İşletmelerinde Ölüm Halinde Yenileme Fonu Uygulaması…………………. 198

2.6.2. Geçici Vergi Dönemlerinde Yenileme Fonu Uygulaması………………………………………… 198

2.6.3. Uygulaması Farklı Tarihlerde Elden Çıkarılmış Aynı Türden Birden Fazla İktisadi Kıymete Ait Yenileme Fonlarından Eski Tarihli Olanın, Benzer Nitelikteki Yeni Satın Alınacak İktisadi Kıymetin Amortismanından Öncelikle Mahsup Edilmesi 199

2.6.4. Yabancı Para Cinsinden Yapılan Satışlarda Yenileme Fonu Uygulaması………………… 199

2.6.5. Aynı Yıl İçinde Yeni Bir Amortismana Tabi İktisadi Kıymetin Alınması Durumunda Yenileme Fonu Uygulaması       200

2.6.6. Taşınmaz Satış Kazancı İstisnası Durumunda Yenileme Fonu Uygulaması …………….. 204

2.6.7. Yenileme Fonu Uygulamasında Amortismana Tabi İktisadi Kıymetlere Ait Giderlerin Durumu  205

2.6.8. Banka ve Sigorta Şirketlerinde Yenileme Fonu Olarak Ayrılacak Miktar ………………….. 206

2.6.9. Yenileme Fonu Uygulamasında Tartışmaya Neden Olan Konular …………………………. 206

2.6.9.1. Satış Karının Bilanço ve Gelir Tablosunda Yer Alması………………………………… 206

2.6.9.2. Yenilenen İktisadi Kıymete Ayrılan Amortismanın Gider Yazılması……………… 206

2.7. YENİLEME FONU VE FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİ………………………………….. 207

2.7.1. Finansal Kiralama Yoluyla İktisap Edilen İktisadi Kıymetlere İlişkin Sigorta Firmalarından Tahsil Edilen Tazminatları               209

2.7.2. Sat, Geri Kirala İşlemlerinde Yenileme Fonu Uygulaması………………………………………. 211

2.8. AMORTİSMANA TABİ İKTİSADİ KIYMETLERİN SİGORTA TAZMİNATI………………. 213

2.8.1. Kanun Hükmü…………………………………………………………………………………………………. 213

2.8.2. 143 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği………………………………………………….. 214

2.8.3. Finansal Kiralama Yoluyla İktisap Edilen İktisadi Kıymetlere İlişkin Sigorta Firmalarından Tahsil Edilen Tazminatları               214

2.9. YENİLEME FONU UYGULAMA ÖRNEĞİ ……………………………………………………………. 214

III. KISIM

ÖZEL MALİYET BEDELİ

3.1. KANUN HÜKMÜ………………………………………………………………………………………………. 217

3.1.1. 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu 272. Maddesi………………………………………………………… 217

3.1.2. 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 327. Maddesi………………………………………………….. 217

3.1.3. 14.07.1981 Tarih ve 17402 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan 143 Sıra No’lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği  218

3.1.4. Konu ile İlgili Olarak 2012 Tarihinde Verilmiş Olan Özelge……………………………………… 218

3.2. ÖZEL MALİYET BEDELİ OLARAK NİTELENDİRİLMEDE ZORUNLU UNSURLAR.. 220

3.3. ÖZEL MALİYET BEDELİNİN İTFASINA İLİŞKİN ÖZEL DURUMLAR……………………. 221

3.3.1. Kira Süresinin Belli Olmaması Durumu……………………………………………………………….. 221

3.3.2. Kira Süresinin Kira Süresi İçinde Değişmesi Durumu……………………………………………. 223

3.3.3. Kira Süresinin Sonradan Uzaması …………………………………………………………………….. 223

3.3.4. Kiralanan Gayrimenkulün Kiracı Tarafından Satın Alınması Durumu………………………. 223

3.3.5. Kira Süresinin Uzun Olması Durumu………………………………………………………………….. 224

3.3.6. Özel Maliyet Bedelinde Sözleşme Süresi İçinde Yenilenmesi Gerekenler İçin Genel Hükümler Çerçevesinde Amortisman Ayrılması      225

DÖRDÜNCÜ KISIM

KİRALAMA İŞLEMLERİNDE AMORTİSMAN UYGULAMASI

4.1. FİNANSAL KİRALAMA KANUNU……………………………………………………………………… 227

4.2. VERGİ USUL KANUNU KANUN HÜKMÜ…………………………………………………………… 230

4.3. 01.07.2003 TARİHLİ VE 25155 SAYILI RESMİ GAZETE’DE YAYIMLANAN 319 SIRA NUMARALI VUK GENEL TEBLİĞİ               232

4.4. FİNANSAL KİRALAMA TANIMI VE ÖLÇÜTLERİ………………………………………………… 234

4.5. KİRALAYAN (FİNANSAL KİRALAMA ŞİRKETİ) VE KİRACI BAKIMINDAN AMORTİSMAN AYIRMA ESASLARI            235

4.5.1. Kiralayan Tarafından Aktifleştirilen Finansal Kiralamaya Konu İktisadi Kıymetin Amortismanı   235

4.5.2. Kiracı Tarafından Aktifleştirilen Finansal Kiralamaya Konu İktisadi Kıymeti Kullanma Hakkı 236

4.5.3. Finansal Kiralama İşleminde Alt Kiralama Yapılması Durumu………………………………… 237

4.5.4. Finansal Kiralama İşlemi Ekonomik Ömür-Amortismanlar Faydalı Ömür İlişkisi…………. 239

4.5.5. Kiracı Bakımından Finansal Kiralamaya Konu İktisadi Kıymetin Sigorta Tazminatı ve Yenileme Fonu      243

4.5.6. Kullanıma Hazır Hale Gelmeyen İktisadi Kıymetlerde Amortisman …………………………. 244

4.5.7. Finansal Kiralama İşlemlerinde Faiz ve Kur Farkının Kaydı …………………………………… 244

4.5.8. Kiralanan Malın İade Edilmesinde Amortisman…………………………………………………….. 247

4.5.9. Finansal Kiralama İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi……………………………………………… 247

BEŞİNCİ KISIM

ARAŞTIRMA VE YENİLİK YATIRIMLARINDA (AR-GE) AMORTİSMAN UYGULAMASI

5.1. KANUN HÜKMÜ ……………………………………………………………………………………………… 250

5.1.1. 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu 1 Sıra Numaralı Genel Tebliği ………………………. 251

5.1.2. 1 Sıra Numaralı Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği; ……………………………….. 251

5.2. AR-GE HARCAMALARININ KAPSAMINA GÖRE AYRI AYRI DEĞERLENDİRİLMESİ 252

5.2.1. Doğrudan Gider Olarak Dikkate Alınan AR-GE Harcamaları………………………………….. 253

5.2.2. Amortismanın Konusunu Oluşturan AR-GE Harcamaları………………………………………. 253

5.3. AR-GE PROJESİ SONUCUNA GÖRE AMORTİSMAN UYGULAMASI……………………. 254

5.3.1. AR-GE Projesi Sonucunda Gayrimaddi Bir Hak Oluşmaması Durumunda Doğrudan Gider Olarak Dikkate Alınması              254

5.3.2. AR-GE Projesi Sonucunda Gayri Maddi Hak Elde Edilmesi Durumu……………………….. 255

5.4. AR-GE HARCAMALARINDA AMORTİSMAN LİSTELERİ ÜZERİNE DEĞERLENDİRME 257

ALTINCI KISIM

SERMAYEDE AMORTİSMAN

6.1. KANUN MADDESİ……………………………………………………………………………………………. 259

6.1.1. Sermayenin İtfası…………………………………………………………………………………………….. 259

6.1.2. Girişim Sermayesi Fonu (6322 Sayılı Kanunun 15. Maddesiyle Eklenen Madde; Yürürlük 15.06.2012)   260

6.2. İLK TESİS VE TAAZZUV GİDERLERİ VE PEŞTEMALLIKLAR…………………………….. 262

6.3. KURULUŞ VE ÖRGÜTLENME GİDERLERİ KAPSAMI…………………………………………. 263

6.4. KURULUŞ VE ÖRGÜTLENME GİDERLERİ AMORTİSMAN ORANI………………………. 264

6.5. PEŞTEMALLIK…………………………………………………………………………………………………. 264

YEDİNCİ KISIM

GELİR VERGİSİ VE KURUMLAR VERGİSİ KANUNU AMORTİSMANLARIN MALİYET/GİDER UNSURU OLMASI

7.1. ÜRETİMDE KULLANIM ……………………………………………………………………………………. 267

7.1.1. Üretim (Mal ve Hizmet) İşletmeleri (Genel Üretim Gideri)………………………………………. 267

7.1.2. Yıllara Yaygın İnşaat (Hizmet Maliyeti) İşinde Kullanım…………………………………………. 268

7.1.3. Kiralama ve Çeşitli Şekilde İşletilme Amacıyla Kullanım ………………………………………… 269

7.1.4. Finansal Kiralama……………………………………………………………………………………………. 270

7.1.5. Faaliyet Kiralaması………………………………………………………………………………………….. 271

7.2. GAYRİ MENKUL SERMAYE İRADINDA AMORTİSMAN SORUNU……………………….. 271

7.3. YÖNETİM AMAÇLARI ÇERÇEVESİNDE KULLANIM (İNDİRİLECEK GİDER/İNDİRİLEMEYECEK GİDER)        271

SEKİZİNCİ KISIM

AMORTİSMANLAR VE VERGİ PLANLAMASI

8.1. AMORTİSMANLAR VE VERGİDEN KAÇINMA İLİŞKİSİ………………………………………. 273

8.1.1. Azalan Bakiyeler Usulü ile Amortisman Ayırmak…………………………………………………… 273

8.1.2. Amortisman Ayırma Yöntemini Değiştirmek…………………………………………………………. 273

8.1.3. Fevkalade ve Teknik Amortisman Ayırmak………………………………………………………….. 274

8.2. AMORTİSMANLAR VE VERGİ KAÇIRMA İLİŞKİSİ …………………………………………….. 274

8.2.1. Amortisman Uygulamasının Zararlı Olunan Yıllarda Hiç Amortisman Ayırmamak veya Eksik Amortisman Ayırmak Suretiyle Zarar Öteleme Aracı Olarak Kötüye Kullanılması………………………………………………………………………………………………….. 274

8.2.2. Amortisman Uygulama Hakkı ve Vergi Hukukunda Ekonomik Yaklaşım İlkesi…………… 274

8.2.2.1. Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı……………………………………………………………. 275

8.2.2.2. Hakkın Kullanılması Sırasında Uyulacak Kurallar………………………………………… 276

8.2.2.2.1. Dürüst Davranma Kuralı……………………………………………………………………………… 276

8.2.2.2.2. İyiniyet Kuralı…………………………………………………………………………………………….. 276

8.2.2.2.3. Hakkın Kötüye Kullanılmasının Şartları………………………………………………………….. 276

8.2.2.2.3.1. Hakkın Varlığı ve Kötüye Kullanılması…………………………………………………… 276

8.2.2.2.3.2. Kötüye Kullanmanın Aşikar Olması………………………………………………………. 276

8.2.2.3. Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağının Vergi Hukukuna Aktarılması…………… 276

8.2.2.3.1. Dürüstlük Kuralı ve Dürüst Vergi Mükellefi……………………………………………………… 276

8.2.2.3.2. Dürüstlük ve Hakkın Kullanımı……………………………………………………………………… 277

8.2.2.3.3. Kötüye Kullanma Yasağı……………………………………………………………………………… 277

II. BÖLÜM

ALACAKLARDA VE SERMAYEDE AMORTİSMAN

BİRİNCİ KISIM

1.1. HAK KAVRAMI………………………………………………………………………………………………… 344

1.1.1. Genel Olarak Hak Kavramı……………………………………………………………………………….. 344

1.1.2. Yükümlü Hakları Kavramı (Şüpheli Alacak Karşılığı İşletmeler İçin Bir Haktır)…………… 345

1.1.3. Alacak ve Alacak Hakkı Kavramı………………………………………………………………………… 346

1.2. VERGİ VE MUHASEBE UYGULAMALARINDA ALACAK…………………………………….. 346

1.2.1. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’nde Alacaklar……………………………………… 346

1.2.2. Vergi Usul Kanunu’nda Alacaklar……………………………………………………………………….. 346

1.3. KARŞILIK KAVRAMI………………………………………………………………………………………… 347

1.3.1. Türk Ticaret Kanunu Kapsamında Karşılıklar………………………………………………………. 347

1.3.2. Türk Muhasebe Standartları Kapsamında Karşılıklar……………………………………………. 347

1.3.2.1. Amaç…………………………………………………………………………………………………………. 347

1.3.2.2. Kapsam……………………………………………………………………………………………………… 348

1.3.2.3. Tanımlar…………………………………………………………………………………………………….. 349

1.3.2.4. Karşılıklar ve Diğer Yükümlülükler……………………………………………………………… 350

1.3.2.5. Karşılıklar ve Koşullu Yükümlülükler Arasındaki İlişki ……………………………….. 351

1.3.2.6. Muhasebeleştirme……………………………………………………………………………………… 351

1.3.2.6.1. Karşılıklar………………………………………………………………………………………………….. 351

1.3.2.6.2. Koşullu Borçlar ………………………………………………………………………………………….. 351

1.3.2.6.3. Koşullu Varlıklar…………………………………………………………………………………………. 351

1.3.2.7. Karşılıklardaki Değişmeler………………………………………………………………………….. 351

1.3.2.8. Karşılıkların Kullanımı………………………………………………………………………………… 352

1.3.2.9. Finansal Tablo Dipnotlarında Yer Alacak Açıklamalar…………………………………. 352

1.3.2.10. Geçiş Uygulamaları…………………………………………………………………………………… 353

1.3.3. Vergi Usul Kanunu Kapsamında Karşılıklar…………………………………………………………. 354

1.3.4. Karşılık Tanımı ve Muhasebenin Temel Kavramları İle İlişkisi ………………………………… 354

1.3.4.1. İhtiyatlılık Kavramı……………………………………………………………………………………… 354

1.3.4.2. Dönemsellik Kavramı ………………………………………………………………………………… 354

1.4. ŞÜPHELİ ALACAK KAVRAMI…………………………………………………………………………… 355

1.4.1. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği Açısından …………………………………………. 356

1.4.2. SPK Düzenlemeleri Açısından  (Seri: XI, No: 1) Tebliği…………………………………………. 356

1.4.3. Uluslararası Finansal Raporlama Standartları Açısından………………………………………. 357

1.4.4. VUK Açısından……………………………………………………………………………………………….. 357

II. KISIM

DEĞERSİZ ALACAKLAR

2.1. KANUNİ DÜZENLEME …………………………………………………………………………………….. 358

2.2. İLK VERGİ USUL KANUNU OLAN 07.06.1949 TARİH VE 5432 SAYILI KANUN GEREKÇESİ             359

2.3. 1961 TARİH VE 213 SAYILI VERGİ USUL KANUNU MADDE GEREKÇESİ  …………. 360

2.4. KANUN MADDESİNDE YER ALAN KAVRAMLARA İLİŞKİN AÇIKLAMALAR……… 360

2.4.1. Kazai Bir Hüküm Kavramı…………………………………………………………………………………. 360

2.4.2. “Kanaat Verici Bir Vesika” Kavramı…………………………………………………………………….. 360

2.4.3. “Tahsiline Artık İmkan Kalmayan Alacak” Kavramı………………………………………………… 363

2.4.4. “Tasarruf Değeri” ve “Mukayyet Değer” Kavramları………………………………………………. 365

2.5. ALACAĞIN DEĞERSİZ ALACAK OLARAK NİTELENDİRİLEBİLMESİNİN ŞARTLARI 365

2.5.1. Alacak, Bilanço veya İşletme Hesabı Esasına Göre Defter Tutan Ticari veya Zirai Kazançla İştigal Eden İşletmelere Ait Olmalıdır         365

2.5.2. Alacak Ticari ve Zirai Kazancın Elde Edilmesi ve Devam Ettirilmesi İle İlgili Olmalıdır…. 366

2.5.3. Alacak Ticari İşlem veya İşletmeyle İlgili Olmalıdır…………………………………………………. 366

2.5.4. Ticari İşlemden Kaynaklanan Ancak Kayıt ve Beyan Dışı Bırakılan Faaliyetlerden Kaynaklanan Alacaklar               367

2.5.5. Ticari İşlem Dışı Nedenlerden Kaynaklanan Alacaklar (Hatır Senetleri)…………………… 367

2.5.6. Alacağın Tahsili Olanaksız Hale Gelmeli ve Tahsil Olanaksızlığı Yargı Kararı veya Kanaat Verici Bir Belge ile Belgelendirilmelidir          367

2.5.6.1. Yargı Kararı………………………………………………………………………………………………… 369

2.5.6.1.1. Şekil (Usul)Yönünden…………………………………………………………………………………. 370

2.5.6.1.1.1. Yargı Organının Yetkisizlik ve Görevsizlik Kararı……………………………………. 370

2.5.6.1.1.2. Alacaklı Tarafın Davasından Feragat Etmesi…………………………………………. 371

2.5.6.1.2. İçerik (Esas) Yönünden………………………………………………………………………………. 372

2.5.6.1.2.1. Alacağın Hukuken Gerçekte Hiç Bulunmadığı……………………………………….. 372

2.5.6.1.2.2. Alacağın Zamanaşımına Uğraması………………………………………………………… 376

2.5.6.1.2.3. Alacaklının Yasal Haklarını Kullanmada İhmal Göstermesi…………………….. 377

2.5.6.1.2.4. Alacak İçin Kısmi Alacak Davası Açılmış Olması……………………………………. 377

2.5.6.2. Kanaat Verici Belgeler………………………………………………………………………………… 378

2.5.6.2.1. Türk Medeni Hukuku Açısından Kanaat Verici Belge……………………………………….. 380

2.5.6.2.2. 11.01.2011 Tarih ve 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu Açısından Kanaat Verici Belge 381

2.5.6.2.2.1. Alacaklı ile Borçlu Arasındaki Alacaktan Vazgeçildiğini Gösteren Sözleşmeler    381

2.5.6.2.2.1.1. Sulh Yoluyla Alınmasından Vazgeçilen Alacaklar……………………………….. 381

2.5.6.2.2.1.2. Yenileme (Özel Konkordato) ……………………………………………………………… 382

2.5.6.2.2.1.3. Koşula Bağlı Sözleşmeler…………………………………………………………………… 383

2.5.6.2.2.2. Mahkeme Huzurunda Alacaktan Vazgeçildiğine İlişkin Olarak Düzenlenmiş Belgeler         384

2.5.6.2.3. İcra ve İflas Kanunu Açısından…………………………………………………………………….. 386

2.5.6.2.3.1. İflas Takibi Neticesinde Düzenlenen Aciz Vesikası………………………………… 386

2.5.6.2.3.2. Borçlunun Adresinin Saptanamaması Nedeniyle İcra Takibat Dosyasının Kaldırıldığını ve Yasal Süresi İçerisinde Yenileme Talebinde de Bulunulmadığını Gösteren İcra Memurluğu Yazısı…………………………………………….. 386

2.5.6.2.3.3. Alacaktan Vazgeçildiğine Dair Konkordato Anlaşması………………………….. 387

2.5.6.2.3.4. Yeniden Yapılandırma Yapılması Halinde Değersiz Alacaklar…………………. 390

2.5.6.2.3.5. Vade Konkordatosu Yapılması Halinde Değersiz Alacaklar …………………… 390

2.5.6.2.3.6. Borçlu Aleyhine Açılan Davalara İlişkin Yargı Kararı………………………………. 391

2.5.6.2.3.7. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu Tarafından Verilen Müteselsil Sorumluluğu Neticesinde Haczedilerek Satılan Kıymetlerin Satış Hasılatı Tutarlarını Gösterir Bir Belge ……………………………………………………………………. 392

2.6. DEĞERSİZ ALACAK OLARAK NİTELENDİRMEDE ÖZELLİKLİ KONULAR…………. 393

2.6.1. Borçlunun İflas Etmiş Olması Tek Başına Değersiz Alacak Olarak Dikkate Almak İçin Yeterli Değildir       393

2.6.3. İflas Masası Tarafından Reddedilmiş Alacağın Mahkeme Tarafından Kabul Edilmemesi Durumunda Kazai Bir Hüküm Gereği Tahsil İmkânının Kalmaması Nedeniyle Değersiz Alacak Olarak Kayıtlara İntikal Ettirilmesi Mümkündür……….. 397

2.6.4. Değersiz Alacak Tutarı, Katma Değer Vergisi İçeren Değersiz Alacaklarda Katma Değer Vergisi Değersiz Alacak Olarak Kabul Edilecektir          397

2.6.5. Değersiz Alacaklar Mukayyet Değer Üzerinden Değerlenir……………………………………. 398

2.6.6. Değersiz Alacaklarda Zarar Olarak Dikkate Alınma Dönemi…………………………………… 398

ÜÇÜNCÜ KISIM

ŞÜPHELİ ALACAKLAR

3.1. 213 SAYILI VERGİ USUL KANUNU- ŞÜPHELİ ALACAKLAR……………………………… 402

3.2. KANUNİ DÜZENLEME……………………………………………………………………………………… 402

3.2.1. Kanun Hükmü…………………………………………………………………………………………………. 403

3.2.2. VUK Geçici Madde 24 ……………………………………………………………………………………… 404

3.2.3. 143 Seri Numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği…………………………………………….. 405

3.2.4. 217 Seri Numaralı Gelir Vergisi Genel Tebliği………………………………………………………. 405

3.3. KANUN METNİNDEKİ KAVRAMLAR…………………………………………………………………. 405

3.3.1. “Şüpheli Alacak Sayılır” Kuralı……………………………………………………………………………. 405

3.3.2. “Pasifte Karşılık Ayrılabilir” Kuralı……………………………………………………………………….. 406

3.3.2.1. Seçimlik Hak Tanıyan Bir Kavram Olduğu-Zorlayıcı Bir Hüküm Olduğu………. 406

3.3.2.1.1. Zorlayıcı Bir Hüküm Olduğu Görüşü ve Gerekçeleri………………………………………… 406

3.3.2.1.2. Zorlayıcı Bir Hüküm Getirmemiş Olduğu Görüşü ve Gerekçeleri……………………….. 407

3.3.2.2. Karşılık Ayırma/Doğrudan Zarar Olarak Dikkate Alma Durumunun Mükellefin İhtiyarına Bırakılmış Bulunduğu  408

3.3.2.2.1. Vergi Usul Kanunu’nun 323. Maddesinde, Pasifte Karşılık Ayırma Hususunda Zorlayıcı Bir Hüküm Getirmemiş Olduğu, Karşılık Ayırma/Doğrudan Zarar Olarak Dikkate Alma Durumunun Mükellefin İhtiyarına Bırakılmış Bulunduğu…………… 408

3.3.2.2.2. Vergi Usul Kanunu’nun 323. Maddesine Göre Şüpheli Hale Gelmiş Alacağı İçin Pasifte Karşılık Ayırmayan Ticari ve Zirai Kazanç Sahiplerinin, Vergi Usul Kanunu’nun 322. Maddesine Göre Tahsiline İmkan Kalmayan Alacaklarını Tasarruf Değerini Yitirmiş Oldukları Dönemde, Kayıtlı Değerleriyle Zarara Geçirerek Yok Etmeleri Konusunda Seçimlik Hak Tanınmış Olduğu…………………………………. 409

3.3.3. Şüpheli Alacak Niteliğinin Kazanılması İçin Gerekli Şartlar……………………………………… 410

3.3.3.1. Dava veya İcra Aşamasında Bulunma ………………………………………………………… 410

3.3.3.1.1. Davanın Mahiyeti ………………………………………………………………………………………. 411

3.3.3.1.2. Alacağın Bir Kısmı İçin Dava Açılmış Olması………………………………………………….. 415

3.3.3.1.2.1. Belirsiz Alacak Davasına Dayanılarak Şüpheli Alacak Karşılığı Ayrılamaz. 415

3.3.3.1.2.2. Kısmi Alacak Davasına Dayanılarak Şüpheli Alacak Karşılığı…………………. 416

3.3.3.1.2.3. Davanın Ciddiyetle Takip Edilmesi………………………………………………………… 418

3.3.3.1.3. İcra Safhasında Olması………………………………………………………………………………. 419

3.3.3.2. Yazı ile Bir Defadan Fazla İstenilmesine Rağmen Borçlu Tarafından Ödenmemiş Bulunan Küçük Alacak           419

3.3.3.2.1. Yazı ile Bir Defadan Fazla İstenilmesi……………………………………………………………. 419

3.3.3.2.2. Dava ve İcra Takibine Değmeyecek Derecede Küçük Alacak……………………………. 421

3.3.4. Şüpheli Alacak Karşılığı Ayrılmasının Şartları………………………………………………………. 422

3.3.4.1. Şüpheli Alacak Karşılığı Bilanço Esasında Defter Tutan Mükelleflerce Ayrılabilir   (Alacak Değerleme Günü İtibariyle Şüpheli Hale Gelmiş Olmalıdır)………………………………………………………………………………………………………………. 422

3.3.4.2. Şüpheli Alacak Karşılığı Ticari ve Zirai Kazancın Elde Edilmesi ve İdame Ettirilmesi ile İlgili ve Daha Önce Hasılat Hesaplarına İntikal Ettirilmiş Olan Alacaklar İçin Ayrılabilir…………………………………………………………………… 423

3.3.4.2.1. Ticari ve Zirai Kazancın Elde Edilmesi ve İdame Ettirilmesi ile İlgili Olması…………… 423

3.3.4.2.2. Şüpheli Alacak Uygulamasında Ticari veya Zirai Faaliyetin Elde Edilmesi veya İdame Ettirilmesi ile Alacak Arasında Nedensellik Bağı Bulunması……………………………………………………………………………………………………………………………… 425

3.3.4.2.2.1. Ticari İlişki, Ticari İşlem ve Ticari veya Zirai Faaliyetin Elde Edilmesi veya İdame Ettirilmesi Kavramları         425

3.3.4.2.2.2. Ticari veya Zirai Kazanç Elde Etmeye Yönelik Olmayan Durumlar………….. 425

3.3.4.2.2.2.1. Hatır Senedi ve Çekler İçin (Gerçek Bir Ticari İlişkiye Dayanmayan ve Kazanç Elde Etmeye Yönelik Olmayan) Şüpheli Alacak Karşılığı Ayrılamaz…………………………………………………………………………………………………. 425

3.3.4.2.2.2.2. Ferdi İşletme ve Şahıs Şirketlerinde Şirketin Ortaklarından Olan Alacakları İçin Karşılık Ayrılamaz               427

3.3.4.2.2.3. Şüpheli Alacak Uygulamasında Alacağın Ticari veya Zirai Kazanca Yönelik Olması ve Daha Önce Hasılat Hesaplarına İntikal Ettirilmiş Bulunması Şartları Birlikte Aranmaktadır……………………………………………………………….. 427

3.3.4.2.3. Ticari veya Zirai Kazancın Elde Edilmesine Yönelik Olan Alacak Daha Önce Hasılat Hesaplarına İntikal Ettirilmiş Olmalıdır              429

3.3.4.2.3.1. Verilen Avanslar İçin Şüpheli Alacak Karşılığı Ayrılamaz ………………………. 429

3.3.4.2.3.2. Kampanyalı Satışlarda Dönemi Gelmeyen Erken (Peşinat Olarak) Alınmış Senetler İçin Karşılık Ayrılamaz    431

3.3.4.2.3.3. Hesaplanan Katma Değer Vergisi İçin Şüpheli Alacak Karşılığı Ayrılması. 431

3.3.4.2.3.4. Alacakların Hasılat Olarak Kayıt Edilmesi Şartını Arayan Yargı Kararları…. 433

3.3.4.2.3.5. Alacakların Hasılat Olarak Kayıt Edilmesi Şartını Aramayan Yargı Kararları 434

3.3.4.3. Şüpheli Alacak Karşılığı Ayrılacak Olan Alacak Teminatsız Olmalıdır…………… 434

3.3.4.3.1. Şüpheli Alacak Uygulamasında Teminatlı Alacaklar İçin Şüpheli Alacak Karşılığı Ayrılamaz                434

3.3.4.3.2. Şüpheli Alacak Uygulamasında Teminatlı Sayılan Alacaklar……………………………… 435

3.3.4.3.2.1. Kefalete Bağlı Alacaklar, Teminatlı Alacak Olarak Değerlendirilmektedir.. 436

3.3.4.3.2.2. Menkul Rehini veya Gayrimenkul İpoteği Şeklinde Ayni Bir Teminata Bağlanmış Alacaklar Teminatlı Alacak Olarak Değerlendirilmektedir…………………………………………………………………………………………….. 438

3.3.4.3.2.3. Kamu Kuruluşlarından Olan Alacaklar, Şüpheli Alacak Uygulaması Açısından Teminatlı Alacak Olarak Değerlendirilmektedir 439

3.3.4.3.2.3.1. Kamudan Olan Alacakların Şüpheli Alacak Uygulamasına Konu Edilemeyeceği Görüşü                440

3.3.4.3.2.3.2. Kamudan Olan Alacakların Şüpheli Alacak Uygulamasına Konu Edilebileceği Görüşü   440

3.3.4.3.2.4. Haciz ve İhtiyati Haciz Şüpheli Alacak Uygulamasında Teminat Sayılmaktadır     441

3.3.4.3.3. Teminat Tutarının Kesin Olarak Belli Olmadığı Durumlarda Teminattan Arta Kalan Kısmın Değerlemesi ve Tespiti          442

3.3.4.3.4. Teminatlı Alacaklarda, Teminatın Tahsilinin Çeşitli Nedenlerle Durdurulması Durumunda Teminatsız Alacak Olarak Nitelendirilebilme Şartları ……………………………………………………………………………………………………………………………… 444

3.3.4.3.4.1. İhtiyati Tedbir Kararı İle Teminat Mektuplarının Tahsilinin Durdurulması. 444

3.3.4.3.4.2. Teminatı Veren Banka Aleyhine Alacak Davası Açılmış Olması……………… 445

3.3.4.3.4.3.  Haciz Tatbiki Suretiyle Teminata Bağlanan Alacak İçin İcraya Başvurulmuş Olması          445

3.3.4.3.5. Konuya İlişkin Değerlendirmemiz …………………………………………………………………. 445

3.4. ŞÜPHELİ ALACAKLAR İÇİN KARŞILIK AYRILMA ESASLARI……………………………. 446

3.4.1. Şüpheli Alacak Tutarının ve Şüpheli Alacak Karşılığı Ayrılacak Tutarın Değerleme Ölçüsü 446

3.4.2. Şüpheli Alacak Olarak Karşılık Hesabına Alınacak Tutarın Değerlemesi………………….. 447

3.4.2.1. Alacakla İlgili Sözleşmede, Geciken Her Ay İçin Belli Bir Faiz Öngörülmesi Durumunda Faiz İçin Karşılık Ayrılabilir          447

3.4.2.2. Alacağın Döviz Cinsinden Bir Alacak Olması Durumunda Kur Farkı İçin Karşılık Ayrılabilir     447

3.4.3. Şüpheli Alacak Değerleme Ölçüsü……………………………………………………………………… 448

3.4.3.1. Kayıtlı Değer (Mukayyet Değerin) Esas Alınmalıdır …………………………………….. 448

3.4.3.2.  Kayıtlı Değeri ile Tasarruf Değeri Arasındaki Fark Esas Alınmalıdır……………. 449

3.5. ŞÜPHELİ ALACAK KARŞILIĞI AYRILACAK YIL/HESAP DÖNEMİ………………………. 449

3.5.1. Şüpheli Hale Geldiği Yılda Karşılık Ayrılmayan Alacak İçin İzleyen Yıllarda Karşılık Ayrılamaz   449

3.5.2. İcra Takibinin Yeniden Başlatılması Durumunda Şüpheli Alacak Uygulaması……………. 455

3.5.3. Şüpheli Hale Gelme Sayılan Haller…………………………………………………………………….. 456

3.5.3.1. Küçük Alacaklar Açısından………………………………………………………………………… 456

3.5.3.2. Diğer Alacaklar Açısından………………………………………………………………………….. 456

3.5.3.2.1. Alacağın Dava Safhasında Sayılabilmesi……………………………………………………….. 456

3.5.3.2.2. Alacağın İcra Safhasında Sayılabilmesi ‘Ödeme Emri’nin Gönderilmiş ve Bunun da Borçlu Tarafından Tebellüğ Edilmiş Olması Gerekmektedir……………………………………………………………………………………………………………………………… 457

3.6. ŞÜPHELİ ALACAKLARIN SONRAKİ VERGİ DÖNEMLERİNDE TAHSİL EDİLMESİ (SONRADAN TAHSİL EDİLEN ŞÜPHELİ ALACAKLARIN DURUMU)………………………………………………………………………………………………………………. 458

3.6.1. Mükellefiyetin Devam Etmesi Durumunda…………………………………………………………… 458

3.6.2. Mükellefiyetin Terk Tarihinden Sonra ………………………………………………………………… 458

3.7. ŞÜPHELİ ALACAKLAR KARŞILIK AYRILMADAN ÖNCE DEĞERSİZ ALACAK OLARAK NİTELENDİRİLEREK ZARAR OLARAK DİKKATE ALINAMAZ ……………………………………………………………………………………………………………. 459

3.8. ŞÜPHELİ ALACAKLARDA ÖZELLİK GÖSTEREN DURUMLAR …………………………. 460

3.8.1. Yurtdışı Alacaklara Karşılık Ayrılması…………………………………………………………………. 460

3.8.2. İflas Halinde Olan Bir Şirkete Karşı İcra Yoluyla Takip Yapılması Yasal Olarak Mümkün Olmadığından Alacağın İflas Masasına Kaydedilmesi ile Alacağın İcra Safhasına İntikal Ettiğinin Kabulü Gerekir ve İflas Masasına Kaydın Yapıldığı Yılda Karşılık Ayrılması Gerekmektedir                466

3.8.3. İflas Ertelemesi Hükümleri Kapsamında Dava ve İcra Takibine Konu Edilemeyen Alacaklar Hakkında Şüpheli Alacak Karşılığı Ayrılıp Ayrılamayacağı……………………………………………………………………………………………………………………………… 469

3.8.4. Konkordato Sözleşmesine Tabi Tutulan Alacaklar Şüpheli Alacak Sayılmaz……………… 474

3.8.5. Türk Borçlar Kanunu: Alacağın Devri (Alacağın Temliki) Durumunda Alacak İçin Karşılık Ayrılıp Ayrılamayacağı    474

3.8.5.1. Türk Borçlar Kanunu’nda Alacağın Devri …………………………………………………… 478

3.8.5.2. Alacağı Edim Karşılığı Devir Eden Tarafın Garanti Sorumluluğunun Kapsamı 478

3.8.5.3. Alacağı Edim Karşılığında Devir Eden Tarafın Garanti Sorumluluğunun Sonuçları   479

3.8.5.4. Alacağı Devir Eden Tarafın Garanti Sorumluluğuna İlişkin Olarak Kanunda Yer Alan Hükümlerin Düzenleyici Nitelikte Olması       479

3.8.5.5. Alacağın Edim Karşılığı Devri Şekilleri………………………………………………………… 480

3.8.5.5.1. İfa Yerine Alacağın Devri…………………………………………………………………………….. 480

3.8.5.5.2. İfa Uğruna (İfaya Yönelik/ İfa Amacıyla) Alacağın Devri…………………………………… 480

3.8.5.5.3. Teminat Amacıyla Alacağın Devri…………………………………………………………………. 481

3.8.5.5.4. Tahsil Amacıyla Alacağın Devri…………………………………………………………………….. 481

3.8.6. Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketlerinde Şüpheli Alacak Karşılığı Ayrılması    483

3.8.7. Türk Borçlar Kanunu Yenileme (Borcun Konusunun ya da Tabi Olduğu Hükümlerin Değiştirilmesi”  veya “Borcun Sebebinin ya da Tarafların Değiştirilmesi) …………………………………………………………………………………………………………. 485

3.8.8. Koşula Bağlı Sözleşmeler…………………………………………………………………………………. 487

3.8.9. İştiraklerden Olan Alacaklar İçin Karşılık Ayrılabilir mi?………………………………………….. 487

3.8.9.1. Ticari Karakter Taşıyan İlişkiler Sonucunda Doğan Şüpheli Hale Gelen Alacakları İçin Şüpheli Alacak Ayrılması               487

3.8.9.2. Ticari Karakter Taşımayan ve Hasılatla İlişkilendirilemeyen (Borç Vermeler ve Kefaletten Doğan Alacaklar) İşlemler Nedeniyle Şüpheli Hale Gelen Alacak İçin Karşılık Ayrılamaz……………………………………………………………….. 489

3.8.9.3. Ödünç Verme İşlemleri……………………………………………………………………………….. 490

3.8.9.4. Kefaletten Doğan Alacaklar………………………………………………………………………… 490

3.8.9.5. Teminat Sayılma ……………………………………………………………………………………….. 492

3.9. ACİZ VESİKASINA BAĞLANAN ALACAKLARDA ALACAĞIN TAMAMI İÇİN DEĞİL, ACİZ VESİKASINDA YER ALAN TUTAR KADAR KARŞILIK AYRILABİLİR…………………………………………………………………………………………………………. 494

3.10. ŞAHIS ŞİRKETLERİNDEN (KOLLEKTİF VE ADİ ORTAKLIKLAR) OLAN ALACAKLAR   494

3.10.1. 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu …………………………………………………………………….. 494

3.10.2. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu Kolektif Şirket………………………………………………….. 496

3.11. CİRO EDİLMEK SURETİYLE EDİNİLEN SENET BEDELİNİN ÖDENMEMİŞ OLMASI DURUMU         496

3.12. KARŞILIK AYRILACAK ALACAK TAHAKKUK ETMİŞ OLMALIDIR- ŞARTA BAĞLI ALACAKLAR ŞÜPHELİ ALACAK OLARAK DEĞERLENDİRİLMEZ…………………………………………………………………………………………….. 497

3.13. TASFİYE HALİNDE ŞÜPHELİ ALACAK KARŞILIĞI………………………………………….. 497

3.14. İŞLETME HESABI ESASINA GÖRE DEFTER TUTANLARIN VERGİ USUL KANUNU’NUN 323. MADDESİNDEKİ ŞÜPHELİ ALACAK UYGULAMASINDAN YARARLANAMAYACAĞI……………………………………………………….. 497

3.14.1. İşletme Hesabı Esasına Göre Defter Tutanların Şüpheli Alacak Uygulamasından Yararlanamayacağı  497

3.14.2. İşletme Hesabı Esasına Göre Defter Tutanların Şüpheli Alacak Uygulamasından Yararlanacağı           498

3.15. HASILAT YAZILAN ALACAKLAR VE ŞÜPHELİ ALACAK KARŞILIĞI AYRILMASI 499

3.16. ŞÜPHELİ ALACAK KARŞILIĞI VE VERGİ PLANLAMASI-VERGİ KAÇIRMA………. 500

DÖRDÜNCÜ KISIM

VAZGEÇİLEN ALACAKLAR

4.1. KANUNİ DÜZENLEME……………………………………………………………………………………… 503

4.2. KANUN HÜKMÜNÜN GEREKÇESİ……………………………………………………………………. 503

4.3. VAZGEÇİLEN ALACAK SAYILMA ŞARTLARI…………………………………………………… 503

4.3.1. Konkordato Yoluyla Vazgeçilen Alacaklar –Konkordatonun Ticaret Mahkemesinin Tasdiki ile Hüküm İfade Eden Cebri Bir Anlaşma Olması         503

4.3.2. Sulh Yoluyla Alacaktan Vazgeçilmesi………………………………………………………………….. 504

4.3.2.1. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu Uyarınca Dava Sırasında Mahkeme İçi Sulh              504

4.3.2.1.1 Sulhun Tanımı……………………………………………………………………………………………. 507

4.3.2.1.2. Sulhun Şarta Bağlı Olarak Yapılabilmesi………………………………………………………… 508

4.3.2.1.3. Sulhun Zamanı………………………………………………………………………………………….. 508

4.3.2.1.4. Sulhun Karara Etkisi…………………………………………………………………………………… 509

4.3.2.2. 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu Hükümlerine Tabi Olan Davadan Önce ya da Davaya İlişkin Kararın Kesinleşmesinden Sonra Mahkeme Dışı Sulh………………………………………………………………………………………………………………… 509

4.3.2.2.1. VUK Uyarınca Türk Borçlar Kanunu Hükümlerine Tabi Mahkeme Dışı Sulh Anlaşmasının Alacaklı Açısından Değersiz Alacak Olarak Değerlendirilebilmesi İçin Notere Tasdik Ettirilmesi veya Noter Huzurunda Düzenlenmesi Zorunluluğu              510

4.3.2.2.2. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu Uyarınca Senetle İspat Zorunluluğu……. 510

4.3.2.2.3. Vergi Usul Kanunu’nun İspat Edici Kağıtlara İlişkin Düzenlemesi……………………….. 511

4.3.2.2.4. Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı’nın Konuya Bakış Açısı ve İdari Görüşler 511

4.4. VAZGEÇİLEN ALACAKLAR İÇİN BORÇLU TARAFINDAN KARŞILIK AYRILMASI ZORUNLULUĞU              513

4.5. BİLANÇO ESASINA GÖRE DEFTER TUTMA ZORUNLULUĞU…………………………… 513

4.6. KARŞILIK HESABINDA ÜÇ YILLIK SÜRENİN HESABI………………………………………. 514

4.6.1. Vazgeçilen Alacakların Açılan Özel Bir Karşılık Hesabında Normal Bekleme Süresinden Önce Mükellefiyetin Sona Ermesi Durumunda Üç Yıllık Süreye Bakılmaz…………………………………………………………………………………………………………………. 514

4.6.2. Zararla İtfa Edilme İşlemine Konu Olacak Tutar…………………………………………………… 515

4.7. BORÇLU AÇISINDAN VAZGEÇİLEN ALACAKLAR VE ALACAKLI AÇISINDAN DEĞERSİZ ALACAKLAR OLARAK DÜZENLENEN HÜKÜMLERİN KARŞILAŞTIRILMASI………………………………………………………………………. 516

4.7.1. Alacaklı Açısından Kanaat Verici Bir Belgeye Dayanma Zorunluluğu ve Kanaat Verici Bir Belge Oluşturmak İçin Sulhun Mahkeme Aracılığıyla Sağlanmış Olması Gereklidir……………………………………………………………………………………………………… 516

4.7.2. Alacaklı Açısından Karşılık Ayırma Zorunluluğu Bulunmamakta Olup, Doğrudan Zarar Olarak Dikkate Alınır          516

YARARLANILAN KAYNAKLAR……………………………………………………………………….. 528

TABLOLAR………………………………………………………………………………………………………. 535