Bireysel Emeklilik Sistemi ve Muhasebesi

ı

Kitapta Bulunan Konu Başlıkları

- Bireysel Emeklilik Sistemi

- Bireysel Emeklilik Sisteminde Devlet Desteği

- Katılımcılardan Yapılan Kesintiler

- BES’te Yatırım Riski

- BES’ten Çıkış

- Emeklilik Yatırım Fonunun Kurulması

- BES Üretim Muhasebesi

- BES Yatırım Muhasebesi

- BES Çıkış Muhasebesi

- TMS 26 Emeklilik Fayda Planlarında Muhasebeleştirme ve Raporlama

“Bireysel Emeklilik Sistemi ve Muhasebesi” konusu, sistemin ülkemizde yeni olması nedeniyle muhasebe kayıt sisteminde yeknesaklığın henüz sağlanamadığı, ayrıca sistemde zaman içinde yapılan önemli değişikliklerin de farklı uygulamalara yol açtığı bir alandır.

Uzun yıllar sigortacılık ve bireysel emeklilik muhasebe uygulamaları konusunda sektörde eğitim/seminerler veren ve halen Hazine Müsteşarlığı Sigorta Denetleme Kurulunda Başkan Yardımcısı olarak çalışan yazar, yüksek lisans ve doktora eğitimi dönemindeki akademik çalışmaları ile denetim elemanı olarak görev yaptığı dönemde ve vermiş olduğu eğitim ve seminerlerde sektör temsilcileri tarafından yöneltilen sorular ile yapılan tartışmalardan elde ettiği bilgi ve tecrübeleri kaleme alarak elinizdeki kitabı hazırlamıştır. Yazar, muhasebe konularını anlatırken Bireysel Emeklilik Sistemi uygulamasını da açıklamaktadır.

Kitapta; BES’in bütün unsurları örnekler ve tablolar yardımıyla öz ve açık şekilde okuyucuya aktarılmış, bireysel emeklilik şirketlerinin muhasebe kayıt sistemi örnekler yardımıyla anlatılmış ve tüm tartışmalı konulara Türkiye Muhasebe Standartlarına göre çözümler üretilmiştir. Kitapta ayrıca, emeklilik planlarıyla ilişkili “Türkiye Muhasebe Standardı No: 26″ ele alınarak bu standardın BES uygulamalarına etkisi de incelenmiştir.

Bireysel emeklilik sisteminin ülkemize uygulanmasına 2003 yılından baş­lanılmakla birlikte, özellikle 2013 yılında %25 doğrudan devlet desteğinin baş­laması ile sistem daha hızlı büyümeye ve günlük hayatta daha çok tartışılmaya başlanılmıştır. Buna karşın, ülkemizde bireysel emeklilik alanında yayınlanmış çok az sayıda kitap bulunmakta, bireysel emeklilik muhasebesi konusunda ise her hangi bir yayın bulunmamaktadır.

Bu kitap çalışması ile sektöre, akademik çevre ve diğer ilgili taraflara katkı sağlanması amaçlanmıştır. Çalışmada, konu hakkında daha önce yapılmış ve yayımlanmış akademik çalışmalardan da yararlanmakla birlikte, ağırlıklı olarak sigortacılık ve bireysel emeklilik sektörlerinin içinde uzun süre çalışmanın sağ­ladığı bilgi birikimi ve uluslararası standartlar çerçevesinde sisteme yönelik değerlendirmeler ve öneriler ele alınmıştır.

Kitabın ilk bölümünde, bireysel emeklilik sistemi mümkün ölçüde sade ve sistematik şekilde açıklanmıştır. Ayrıca, kitabın sistemin uygulanmasına da katkı sağlamasını teminen halen sektörde yaşanan sorunlar için öneriler ortaya konulmuştur.

Kitabın ikinci bölümünde, kendine özgü yapısı olan bireysel emeklilik mu­hasebesi konusu tüm ayrıntıları ile işlenmiş ve muhasebe kayıtları örneklerle açıklanmıştır. Ülkemizde bireysel emeklilik muhasebesi alanında yeterli düzen­leme ve uygulamada yeknesaklık bulunmamaktadır. Bu nedenle, Türkiye Fi- nansal Raporlama Standartları da dikkate alınarak sistemde gerçekleşen tüm işlemlerin muhasebe kayıtlarında ve raporlamalarda doğru ve sektörel birliği sağlayacak çözümler geliştirilmeye çalışılmıştır.

Kitabın üçüncü bölümünde, I MS 26 Emeklilik Fayda Planlarında Muhase- bcleştirme ve Raporlama ele alınmışın Ilıı standardın kapsamı esasen ülkemiz­de uygulanan Belirli Kalkı Pay11 Bireysel I meklılik Sisteminden çok, Belirli Fayda Esaslı Bireysel Emeklilik Sr,teinine yönelik olmakla birlikte, bireysel emeklilik sisteminde emeklilik hakkının kn/mnlnu’.mı takiben yıllık gelir sigor- tasına geçtikten sonra anılan slnndnıdın * kınım y/ne ııyj’iılama yapılması gerekmektedir.

Kilap, iki yılı aşan yoğun bir çalışmanın sonucunda ortaya çıkmıştır. Bu sürede bana sabır gösteren ve desteğini esirgemeyen eşim Şule , kızım Zeynep Naz ve oğlum Emir Ziya ile görüşleriyle çalışmaya katkıda bulunan Sigorta Denetleme Kurulu Başkanı9 Arif Hikmet Cesur  başta olmak  üzere Ahmet Turul, Ali İhsan Doğan,  Ali Karaaslan, Bülen Sarıgül. Cuma Yılmaz, Fatma Demet Işıksaçan, Hale Şimşek Kam, kuııtny Haydar, Mehmet Yetgin, Meltem Kılıç, Merve Bütün, Mustafa Bağcı, Okan Gün, Sedat Karataş, Seyfettin Karaarslan, Şenol Serkan Şentürk, Yunus lime (lül ve Yunus  Emre Kayra’ya katkılarından dolayı çok teşekkür ederim.

Kitabın tüm okuyuculara yararlı olmasını dilerim.

Dr. Metin SARIASLAN , Ankara

 

Sunuş………………………………………………………………………….. 5

Önsöz………………………………………………………… 7

Tablolar Listesi………………………………………………… 13

Tanımlar………………………………………………………………………………….. 15

Kısaltmalar…………………………………………………………….. 17

Bölüm BİREYSEL EMEKLİLİK FAALİYETİ

1.1.   Bireysel Emeklilik Sistemi……………………………………………. 20

1.1.1.   Emeklilik Sözleşmesi……………………………………………………. 23

1.1.2.   Emeklilik Yatırım Fonları…………………………. 40

1.1.3.   Düzenleme, Danışma ve Denetim…………………………………. 43

1.1.4.   Fon Portföyünün Yönetimi, Saklanması ve Yasal Güvenceleri………… 46

1.1.5.   Dernek, Vakıf, Sandıklardan BES’e Aktarım…………… 49

1.2. Bireysel Emeklilik Sisteminde Devlet Desteği…………………… 58

1.2.1.   Sistem Girişindeki Devlet Desteği……………………. 59

1.2.1.1.   Doğrudan Devlet Katkısı                     59

1.2.1.1.1.  Devlet Katkısının Hak Edilme Koşulu          67

1.2.1.1.2.  Denetim ve Düzenleyici Birimlerin Sorumlulukları            71

1.2.1.1.3.  Müeyyideler ve İdari Cezalar              71

1.2.1.2.   İşveren Grup Sözleşmelerinde Devlet Desteği         72

1.2.1.3.   Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi                78

1.2.2.  Yatırım Aşamasındaki Devlet Desteği…………. 79

1.2.3.  Sistem Çıkışındaki Devlet Desteği                                            79

1.3.  Katılımcılardan Yapılan Kosiıtlilm………..            80

1.3.1.  Sistem Girişindeki Kesintiler              81

1.3.1.1.  Giriş Aidatı         …………………..        81

1.3.1.2.  Yönetim Gider Kesintisi   ..86

1.3.2.  Yatırım Aşamasındaki Kesintisi                 . 87

1.3.2.1.  Toplum Fon Gldar Kesintisi  87

1.3.2.2.  Performans Kesintisi     .95

1.4.  Yatırını Riski…………………… 103

1.4.1.   Katılımcının İsteğiyle Yatırımda Değişiklik Yapılması……………….. 104

1.4.1.1.   Emeklilik Planı Değişikliği                                                                                              104

1.4.1.2.   Fon Dağılımı Değişikliği………….. 105

1.4.1.3.   Emeklilik Şirketi Değişikliği                            106

1.4.2.   Şirketlerin ve Fonların Birleşmesi, Fonların Devri ve Portföy Yönetim Şirketinin Değiştirilmesi… 109

1.4.2.1.   Emeklilik Şirketinin Birleşmesi                      109

1.4.2.2.   Fonların Başka Emeklilik Şirketine Devri          109

1.4.2.3.   Fonların Birleştirilmesi…………………….          110

1.4.2.4.   Fonların Başka Portföy Yönetim Şirketine Devri               ….110

1.5.  Sistemden Çıkış……………………… 110

1.5.1.   Katılımcının Cayma Hakkı………………… 111

1.5.2.   Erken Ayrılma………….. 111

1.5.3.   Kısmen Ayrılma……………. 112

1.5.4.   Vefat ve Maluliyet Nedeniyle Ayrılma……………….. 113

1.5.5.   Emekliliğe Hak Kazanarak Ayrılma……………….. 114

1.5.6.  Tasfiye Nedeniyle Ayrılma………………………. 125

1.5.7.   Katılımcılar Tarafından Aranmayan Paralar…………………… 126

Bölüm BİREYSEL EMEKLİLİK MUHASEBESİ

2.1.    BES Muhasebesinin Temel Özellikleri………………. 127

2.2.    BES Muhasebesi Kaynakları……………………………… 129

2.3.    Finansal Tablolar ve Tekdüzen Hesap Planı………….. 132

2.3.1.   Finansal Tablolar…………………. 132

2.3.2.   Hesap Planı……………………….. 138

2.4.    Emeklilik Yatırım Fonunun Kurulması………………………… 144

2.4.1.   Fon Satış Gelir ve Giderleri………………………. 146

2.4.2.   Portföydeki Fonların Değerlemesi…………………………. 150

2.5.    BES Üretim Muhasebesi………………………….. 152

2.5.1     Kntkı Payı Muhasebesi…………………… 152

2.5.2     I)ovl@t Kfilkısınııı Muhasebesi…………..158

2.5.3.2.   Devlet Katkısı……………. 162

2.5.3.2.1.  Emeklilik Şirketlerinden Kaynaklı Oluşan Zararlar           162

2.5.3.2.2.  Başka Emeklilik Şirketlerinden Kaynaklı Oluşan Zararlar    169

2.5.3.2.3.  Emeklilik Gözetim Merkezi’nden Kaynaklı Oluşan Zararlar   171

2.5.4.   Katılımcı Hesabına Fazla Devlet Katkısı Ödenmesi…………. 171

2.5.5.   Giriş Aidatı………… 176

2.5.6.   Yönetim Gider Kesintisi……… 177

2.5.7.   Üretim Giderleri………………… 179

2.5.8.   Ertelenmiş Üretim Giderleri……….. 182

2.6.    BES Yatırım Muhasebesi…………………. 183

2.6.1.   Fon Alım Muhasebesi………………. 183

2.6.1.1.   Katkı Payına İlişkin Alım Emri Verilmesi                                                                         183

2.6.1.2.   Devlet Katkısına İlişkin Alım Emri Verilmesi                                                                    187

2.6.1.3.   Fonların Gösterilmesi ve Değerlemesi                                                                            188

2.6.2.   Fon Dağılımı Değişikliği………………… 194

2.6.3.   Emeklilik Planı Değişikliği………….. 195

2.6.4.   Emeklilik Şirketi Değişikliği…………….. 195

2.6.4.1.   Katılımcının İsteğiyle Emeklilik Şirketi Değişikliği           195

2.6.4.2.   Devletin Müdahalesiyle Emeklilik Şirketi Değişikliği         197

2.6.4.3.   Emeklilik Şirketinin Birleşmesi ve Portföy Devri         197

2.6.5.   Fonların Birleştirilmesi ve Fon Yönetim Şirketi Değişikliği………. 198

2.6.6.   Toplam Fon Gider Kesintisi…………………… 198

2.6.7.   Performans Kesintisi………………………………………… 203

2.7.    BES Çıkış Muhasebesi………………………… 204

2.7.1.   Cayma Hakkı………………….. 204

2.7.2.   Kısmen Ayrılma………….. 207

2.7.3.   Erken Ayrılma……………………….. 208

2.7.4.   Vefat ve Maluliyet Nedeniyle Ayrılma………………… 224

2.7.5.   Emekliliğe Hak Kazanılarak Ayrılma..         ……. 225

2.7.6.   Tasfiye Nedeniyle Ayrılma…    240

2.7.7.   Katılımcılar Tarafından Aranmayan Primim   …. 241

2.8. Ortak Giderlerin Paylaşımı…………….. 241

Bölüm

TMS 26 EMEKLİLİK FAYDA PLANLARINDA MUHASEBELEŞTİRME VE RAPORLAMA

TMS 26 EMEKLİLİK FAYDA PLANLARINDA MUHASEBELEŞTİRME VE RAPORLAMA.245 Sonuç               257

EKLER

Ek 1: Finansal Tablolar………………. 263

Ek 2: SHP’de Bireysel Emeklilik Faaliyetleri İçin Kullanılan Hesaplar…………. 278

Ek 3: Sigortacılık Hesap Planında Gelir Sigortası Hesapları……… 283

Ek 4: Emeklilik Yatırım Fonları………… 290

I k [t                          P.M.F 1931 Yaşam Tablosuna Göre Muhtelif Yaşlarda Ay Bazında Ortalama Ömür.. 293

Ek ö: VASA’dan Aktarımda Katılımcı Beyanı……………. 294

Ek 7; VASA’dan Aktarımda Katılımcı Beyan……… 295

Kaynakça………………….. 297

Kavramlar Dizini………………………. 299