Maden İşletmelerinde TMS/TFRS’ye Uygun Finansal Raporlama Ve Kapsamlı Uygulama Örnekleri

Prof. Dr. Necdet SAĞLAM ve SMMM Mehmet YOLCU tarafından hazırlanmış olan Maden İşletmelerinde TMS/TFRS’ ye Uygun Finansal Raporlama Ve Kapsamlı Uygulama Örnekleri kitabı 480 sayfadan oluşmakta olup, 2014 yılı basımlıdır. Prof. Dr. Necdet SAĞLAM, Anadolu Üniversitesi İİBF İşletme bölümünden mezun olmuştur. Yine Anadolu Üniversitesinde yüksek lisans ve doktora eğitimini tamamlamıştır. 2008 yılında Profesör unvanını almaya hak kazanmıştır. SMMM Mehmet YOLCU ise Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Adalet Y. Okulundan mezun olduktan sonra Anadolu Üniversitesi İktisat Fakültesi’ndeki eğitimini tamamlamıştır. 1989 yılında SMMM unvanı ile çalışmaya başlamış olup, 2007 yılında Bağımsız denetim firması kurucu ortakları arasında yer almıştır.  Halen daha Bağımsız denetim şirketinde Sorumlu Baş Denetçi olarak görev yapmaktadır.

Madencilik sektörüne genel bakış bölümü ile başlayan kitapta sırasıyla, madencilik ve finansal raporlama, maden haklarının  muhasebeleştirilmesi, maden üretimi uygulamaları, araştırma ve değerlendirme varlıklarının sınıflandırılması, madenlerde değer düşüklüğünün ölçümü ve muhasebeleştirilmesi,  madenlerde amortisman uygulaması, madenlerde özellik arz eden durumlar, madencilik sektörünün sorunları, kamuoyuna açıklama, muhasebe uygulama örnekleri, Türkiye muhasebe standartlarına uygun finansal raporlama bölümleri yer almaktadır.

Madencilik sektörünün ekonomi üzerindeki etkisi oldukça yüksektir. Bu nedenle finansal bilgilerinin doğru, güvenilir ve anlaşılabilir olması önem arz etmektedir. Bu sektör için özellikle muhasebe uygulamaları açısından farklı finansal raporlama tekniklerinin kullanılması gerekmektedir. Bu yüzden madencilik sektörüne has bir muhasebe standardı ihtiyacını doğurmaktadır. Maden İşletmelerinde TMS/TFRS’ ye Uygun Finansal Raporlama Ve Kapsamlı Uygulama Örnekleri kitabı sektörün ihtiyaç duyduğu bilgileri analiz ederek örneklerle muhasebe ve finansal raporlama tekniklerini açıklamaktadır.

ÖNSÖZ

Madenler ilk çağlardan beri toplumların yaşamında vazgeçilmez bir yere sahip olmuştur. İnsanoğlu doğayla giriştiği mücadelede madenlerden büyük ölçüde yararlanmış, madenleri kullanarak doğayı yönlendirmiş ve başarı kazanmıştır. Bu özelliğiyle madencilik, tarih boyunca uygarlıkları şekillendiren en temel konu olmuştur. Türkiye‘de madenciliğin geçmişinin M.Ö. 7000 yılına kadar uzandığı arkeolojik verilerden bilinmekte ve Anadolu, madenciliğin beşiği olarak nitelendirilmektedir. Ülkemizin jeolojik özellikleri küçük-orta rezervli, çok çeşitli maden yataklarının oluşumuna olanak tanımakta ve Türkiye doğal kaynaklarının çeşitliliği açısından önemli bir potansiyel taşımaktadır.

Madenciliğin yüksek katma değer yaratan, emek yoğun bir sektör olması, ülke sanayinin gelişimine ve işsizlik sorununun çözümüne önemli katkılar sağlayacak bir potansiyel ortaya koymaktadır. Diğer yandan madenlerin “yenilenemez” kaynaklar olması bu varlığın en verimli şekilde değerlendirilmesini zorunlu kılmaktadır.

Madencilik sektörü dünya ve Türkiye ekonomisi için en önemli sektörlerden birisidir. Gün geçtikçe bu sektördeki hem ulusal hem de uluslararası oyuncuların sayısı artmaktadır. UFRS’deki gelişmeler sektördeki oyuncular için uzun vadeli bir takım avantajlar sunsa da bazı zorlukları da beraberinde getirmektedir. Yatırımcıların yatırım öncesi vereceği kararların karmaşık bazı değerlendirmelerden geçeceği aşikardır. Bu anlamda yatırım kararına esas alınacak değerlendirmeleri yaparken UFRS’yi doğru yorumlama ve yerel mevzuatla farklarını değerlendirme çok büyük önem arz etmektedir.

Dünya genelinde Uluslararası Finansal Raporlama Standartlarına (UFRS) geçiş süreci gerek şeffaflığı gerekse finansal tabloların karşılaştırılabilirliğini büyük ölçüde geliştirmektedir. Artık küresel sermaye yatırım yapacağı ülkelerde UFRS’ye göre hazırlanmış mali tabloları daha çok talep etmektedir. Şeffaflık ve karşılaştırılabilirlik bir tercih değil globalleşen piyasalarda bir ihtiyaç halini almıştır.

Ülkemizde de UFRS’ye geçiş anlamında son yıllarda, öncelikle meslek örgütümüz TÜRMOB’ un büyük destekleriyle kurulan Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu ve kurul tarafından yayınlanan UFRS ile uyumlu Türkiye Muhasebe/Finansal Raporlama Standartları ve Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) mevzuatı, 6102 sayılı yeni Türk Ticaret Kanunu’nun yürürlüğe girmesi ile Kamu Gözetimi ve Muhasebe Standartları Kurumu (KGK) tarafından hazırlanan Finansal Tablo Örnekleri ve Kullanım Rehberi Muhasebe ve Mali Müşavirlik mesleğinin önümüzdeki yıllarda bağımsız denetim alanında da başarılı çalışmalar yapmasına katkı sunacağına inanıyoruz.

Madencilik sektörünü ilgilendiren karmaşık ve önemli muhasebe konuları ile Türkiye Muhasebe Standartları (TMS) / Türkiye Finansal Raporlama Standartları (TFRS) uygulamalarında yaşanabilecek birçok olaylar canlandırılarak maden işletmesinde yapılacak muhasebe kayıt örnekleri yer almaktadır.

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu uyarınca, 23/01/2013 tarihli ve 28537 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2012/4213 sayılı Bağımsız Denetime Tabi Olacak Şirketler ile isteğe bağlı olarak TMS’yi uygulamayı tercih eden şirketlerin bireysel ve konsolide, finansal tablolarını kitabın “13. TÜRKİYE MUHASEBE STANDARTLARI’NA UYGUN FİNANSAL RAPORLAMA” bölümünde (www.kgk.gov.tr de yayınlanan finansal tablo örneklerine uygun olarak raporlayacaklardır.

Bu kitapta anlatılan uygulama ve muhasebe kayıtlarında, tüm TMS ve TFRS’ler anlatılmamıştır.  Değişen mevzuat, ekonomik koşullar, vb. şirket yöneticilerinin UFRS’ye uyum anlamında daha detaylı araştırma yapmasını ve karmaşık muhasebe/raporlama sorunlarının çözümünde teknik destek almasını önerilir.

GİRİŞ

Madencilik, maden işiyle uğraşan işletmelerin petrol, kömür, manyezit, mermer, granit, taş ocağı gibi ekonomik değeri olan herhangi bir cevher, endüstriyel hammaddenin paraya dönüştürülmesi için işletmelerin yapmış oldukları özellik arz eden işlerdir. Maden yataklarının aranması, projelendirilmesi, işletilmesi ve çıkarılan madenin zenginleştirilmesi ile ilgili işlemleri içerir.

Maden işletmeleri doğal madenler ile uğraştıklar ve bunları işletmek için büyük makine ve teçhizat yatırımı yaparlar. Ayrıca yatırımlar işletilebilir maden bulmak için oldukça önemli arama harcaması yaparlar. Diğer taraftan, bir madenin bulunması durumunda da madenin işler hale getirilmesi için de önemli hazırlık harcamalarında bulunurlar.

Muhasebe standartlarını oluşturan Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu IASB’ nin amacı; yüksek kalitede, anlaşılabilir, uygulanma gücü yüksek ve dünya çapında kabul görmüş tek bir muhasebe ve raporlama standart seti oluşturmaktır.  Standartlar oluşturulurken hedeflenen, sermaye piyasalarının küreselleşmesiyle birlikte ortaya çıkan anlaşılabilir ve karşılaştırılabilir finansal bilgiye ulaşmayı engelleyen uyumsuzlukları azaltmaktır. Çünkü tek bir muhasebe standartları setinin kullanılmasının finansal bilgilerdeki uyumsuzluğu azaltacağı düşünülmektedir.

Maden sektörü ile ilgili muhasebe uygulamalarının tarihi 1970’li yıllarda dayanmasına rağmen IASB 2000’li yıllara kadar doğrudan sektöre yönelik bir muhasebe standardı yayınlanmamıştır. Madencilik sektörüne yönelik muhasebe politikaları 38 No.lu Uluslararası Muhasebe Standardı (IAS 38) olan Maddi Olmayan Duran Varlıklar standardı ile IASB 16 Maddi Duran Varlıklar standardı içerisinde düzenlenmiştir.

Uluslararası muhasebe standartlarını uygulama süreci oldukça yeni olan Türkiye için de benzer sorunlar söz konusu olabilmektedir. Bu çalışmada, TFRS- 6’ya göre raporlama yapan işletmelerin standartlarla düzenlenen muhasebe politikalarının açık ve net olmaması nedeniyle bu standardı farklı algılayabileceklerine vurgu yapılması amaçlanmaktadır. Çünkü IASC tarafından yayınlanan ve yaklaşık 120 ülke tarafından bu standartlardaki gömülü düzenlemeler, tek bir muhasebe standardı seti ile amaçlanan karşılaştırabilir finansal bilgiye ulaşmayı güçleştirecektir. Bu nedenle çalışmamızda madencilik faaliyetlerinin özellikli yapısı ve maden arama ve işleme faaliyetlerinin muhasebeleştirilmesinde kullanılan genel kabul görmüş muhasebe politikaları ve bu politikaların karşılaştırmalı olarak raporlanması amaçlanmıştır.

Her türlü, mineral ve petrol gibi yeraltından çıkartılan madenler, yapısal özellikleri gereği farklı düzenlemeleri gerektirmektedir. Amerika Birleşik Devletleri’nde 2005 yılında gayri safi yurt içi hâsıla 11 trilyon $ iken dünyada ilk 25 maden işletmesinin net karı 211 trilyon $’dır. Ülkemizde ise 2005 yılı için üretim sektörünün net karı yaklaşık 4,14 Milyar $ iken madencilik sektörünün net karı yaklaşık 1,04 Milyar $ civarındadır. Her ne kadar ülkemizde madencilik sektörü çok gelişmiş olmasa da bu sektörün net karı üretim sektörünün net karının % 24’ini oluşturmaktadır.

Madencilik sektörünün dünya ve ülke ekonomisindeki yeri düşünüldüğünde bu sektöre ilişkin finansal bilgilerin doğru, güvenilir ve karşılaştırılabilir olması önem kazanmaktadır. Sektöre yönelik muhasebe ve raporlama esaslarının ülkeden ülkeye ve işletmeden işletmeye farlılık göstermesi ise finansal bilgi üretme maliyetlerini artırırken doğru ve güvenilir finansal bilgiye ulaşmayı kısıtlamaktadır. Özellikle muhasebe uygulamaları açısından farklı muhasebe ve finansal raporlama esaslarının olması işletmelerin birden fazla finansal tablo oluşturmalarını gerektirmektedir. Tüm bu sebepler sektöre yönelik bir muhasebe standardı ihtiyacını doğurmaktadır.

Maden hakları ve maden, petrol, doğal gaz ve benzer nitelikli yeniden yaratılabilir olmayan doğal kaynaklar ülke ve işletmeler için önemlidir. Maden işletmelerinde yapılan işlemler özellik arz eder ve çalışmada özellik arz eden bu işlemlerin neler olduğu ve muhasebeleştirmesi ele alınarak incelenecektir.

İÇİNDEKİLER

1. GİRİŞ5

2. MADENCİLİK SEKTÖRÜNE GENEL BAKIŞ ..6

3. MADENCİLİK VE FİNANSAL RAPORLAMA.34

4. MADEN HAKLARININ  MUHASEBELEŞTİRİLMESİ 50

5. MADEN ÜRETİMİ UYGULAMALARI55

6. ARAŞTIRMA VE DEĞERLENDİRME VARLIKLARININ SINIFLANDIRILMASI 63

7. MADENLERDE DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜNÜN ÖLÇÜMÜ VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ.64

8. MADENLERDE AMORTİSMAN UYGULAMASI.65

9. MADENLERDE ÖZELLİK ARZEDEN DURUMLAR70

10. MADENCİLİK SEKTÖRÜNÜN SORUNLARI 84

11.  KAMUOYUNA AÇIKLAMA  .86

12. MUHASEBE UYGULAMA ÖRNEKLERİ 87

13. TÜRKİYE MUHASEBE STANDARTLARINA UYGUN FİNANSAL RAPORLAMA.289

14.KAYNAKLAR.323