Maliyet Muhasebesi

ÖNSÖZ

İşletme yönetimlerinin ihtiyaç duyduğu; mamullerin birim maliyetleri ile stok maliyetlerini tespit etme, üretim ve satış bütçelerini oluşturma, mamüllerin birim satış fiyatlarını belirleme, üretime ve satışlara ilişkin analizler yapma, giderlerin kontrolüne ilişkin kararlar alma, plan ve programlar hazırlama ve ileriye matuf çeşitli kararlar alma gibi bir çok konuya ilişkin veri hazırlama görevini maliyet muhasebesi üstlenmiştir. Dolayısıyla işletmelerin devamlılığı ve verimliliği açısından maliyet muhasebesi büyük önem arz etmektedir.

Bu kitabımızda genel olarak, işletme yönetimlerinin gereksinim duyduğu ve yukarıda sözü edilen verilerin nasıl tespit edildiğini çözümlü örnek uygulamalardan da yaralanarak açıklamaya çalışıyoruz.

Kitabımız dört ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde maliyet muhasebesine ilişkin kavramları, maliyet muhasebesinin tanımını, amaçlarını, genel muhasebe ile olan ilişkisini, tek düzen hesap planındaki maliyet hesaplarını, gelir tablosunu ve satışların maliyet tablosunu; ikinci bölümde giderlerin sınıflandırılmasını, ilk madde ve malzeme giderlerini, işçilik giderlerini ve genel üretim giderlerini; üçüncü bölümde sipariş, safha, standart maliyet hesaplama sistemlerini ve son olarak dördüncü bölümde birleşik ve yan mamül maliyetlerinin hesaplanmasını açıklamaya çalıştık.

Tüm çalışmalarımda desteğini esirgemeyen ve bu süreçte ihmal ettiğim eşim Nur Banu Hanımefendiye, kitabımızı baştan sona okuyan, çok değerli görüşleri ile kitabımıza katkı sağlayan ve maliyet muhasebesi alanında gelişmemizi ve yetişmemizi sağlayan Üstadım Namık YILDIRIM’a, üzerimde büyük emekleri olan Üstadım Ö. Tufan PALABIYIK’a, tüm Hesap Uzmanlan Demeği yönetici ve çalışanlarına, kitabın hazırlanmasında katkısı olan dönem arkadaşlarım Ekrem ŞAHİN ve Kemal ABAY’a, fikirleri ile kitabımıza katkı sağlayan tüm promosyon arkadaşlarıma teşekkürü bir borç bilirim.

İÇİNDEKİLER

BİRİNCİ BÖLÜM

MALİYET MUHASEBESİNE GİRİŞ

1. MALİYET MUHASEBESİNE GİRİŞ…………………………………….. 3

1. MALİYET MUHASEBESİNE İLİŞKİN ANA KAVRAMLAR……… 3

1.1.     Gider Kavramı…………………..   3

1.2.     Harcama Kavramı………………. 3

1.3.     Maliyet Kavramı……………………….. 3

1.3.1.    Ek Maliyet……………………. 4

1.3.2.    Maıjinal Maliyet………………….. 4

1.3.3.     Batmış (Tarihi) Maliyet………………….. 4

1.3.4.     Fırsat (Alternatif – Vazgeçme) Maliyeti………….. 5

1.3.5.     Muhasebe Maliyeti………………… 5

1.3.6.     Geçerli Maliyet……………………   5

1.3.7.     Geçersiz Maliyet………………………….. 5

1.3.8.     Standart Maliyet…………………… 5

1.3.9.      Bütçelenmiş Maliyet …………………. 5

1.3.10.     Kontrol Edilebilir Maliyet……………….. 5

1.3.11.     Kontrol Edilemez Maliyet……………….. 6

1.4.        Varlık Kavramı………….. ……….6

1.5.      Hasılat Kavramı………………………….. 6

1.6.      Zarar Kavramı………………………… 6

1. MALİYET MUHASEBESİNİN TANIMI, AMAÇLARI VE GENEL

MUHASEBE İLE OLAN İLİŞKİSİ………………………. 7

1. TEK DÜZEN HESAP PLANINDA MALİYET HESAPLARI. 8

3.1.      7/A Seçeneğinde Maliyet Hesaplan………………………. 9

3.2.      7/B Seçeneğinde Maliyet Hesaplan……………………… 19

3.3.      7/A ve 7/B Seçeneklerine İlişkin Örnek Uygulamalar………… 22

GELİR TABLOSU VE SATIŞLARIN MALİYETİ TABLOSU   40

2.1.  Getir Tablosu………………………………40

4 1.1. Gelir Tablosunun Kapsamı……………………40

2.1.2.Getir Tablosu İlkeleri………………………….40

2.1.3.Gelir Tablosu Hesapları ve Açıklamaları……………………………42

2.2.  Satışların Maliyeti Tablosu…………………… 51

2.3. Gelir Tablosu ve Satışların Maliyeti Tablosuna İlişkin Örnek Uygulamalar……….54

İKİNCİ BÖLÜM

GİDERLERİN SINIFLANDIRILMASI VE ÜRETİM GİDERLERİ

1. GİDERLERİN SINIFLANDIRILMASI VE ÜRETİM GİDERLERİ…………….69.                                         

1. GİDERLERİN SINIFLANDIRILMASI………………69

1.1.      Fonksiyonlarına Göre Giderler…………………69

1.1.1.       Alış Giderleri……………………….. 69

1.1.2.       Üretim Giderleri………………..69

1.1.2.1.       Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri………….69

1.1.2.2.     Direkt İşçilik Giderleri……………………………..69

1.1.2.3.    Genel Üretim Giderleri ……………………… 69

1.1.3.   İşletme Dönemine İlişkin Giderler…………….. 70

1.2.       Çeşitlerine Göre Giderler……………………………..70

1.2.1       İlk Madde ve Malzeme Giderleri…………………….70

1.2.2.       İşçi Ücret ve Giderleri………………….70

1.2.3.        Memur Ücret ve Giderleri………… …………………..70

1.2.4.        Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler………………70

1.2.5.        Çeşitli Giderler…………………70

1.2.6.        Vergi Resim ve Harçlar……………… 71

1.2.7.           Amortismanlar…………………………71

1.2.8.  Finansman Giderleri ………………………………71

1.3.       Faaliyet Hacmi İle Olan İlişkisine Göre Giderler ……………………71

1.3.1.    Sabit Giderler………………….71

1.3.2      Değişken Giderler………………… 71

1.3.1.       Karma Giderler……………71

1.3.3.1.       Yan Değişken Giderler……………71

1.3.3.2.       Yan Sabit (Basamaklı) Giderler…………….. 72

1.1.     Ürünlere Yüklenmesine Göre Giderler………………………. 72

1.4.1.     Direkt Giderler……………………… 72

1.4.2.    Endirekt Giderler ……………..  72

1. ÜRETİM GİDERLERİ………………………… 73

2.1.      İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ………………………… 73

2.1.1.      İlk Madde ve Malzeme Giderlerinin Tanımı ve Kapsamı……… 73

2.1.2.      ilk Madde ve Malzeme Giderlerinin Üretilen Mamullerle İlişkisi ve Sınıflandınlması……………. 73

2.1.2.1. Direkt İlk Madde ve Malzemeler …………………. 73

2.1.2.2. Endirekt İlk Madde ve Malzemeler ………………………… 75

2.1.3.      İlk Madde Malzemenin Kullanımına İlişkin Muhasebe Kayıtlan ve Hesapların İşleyişi……………….. 75

2.1.4.      İlk Madde ve Malzeme Hareketlerinde Kullanılan Belgeler…….. …..77

2.1.4.1.  İlk Madde ve Malzeme İstek Fişi………………………… 77

2.1.4.2. İlk Madde ve Malzeme Satın alma İstek Fişi………………………  78

2.1.4.3.İlk Madde ve Malzeme Teslim Alma ve Muayene Raporu ……………….  80

2.1.4.4.     Stok Kartı………………. 81

2.1.5.       Stok Değerleme Yöntemleri………………… 82

2.1.5.1.     Gerçek Stok Partileri Yöntemi (Has Maliyet)………….. 83

2.1.5.2.   Ortalama Maliyet Yöntemi ………………………  86

2.1.5.2.1.  Basit Ortalama Maliyet Yöntemi………………………. 86

2.1.5.2.2.  Ağırlıklı (Tartılı) Ortalama Maliyet Yöntemi………… 88

2.1.5.2.3.        Hareketli Ortalama Maliyet Yöntemi………………. 89

2.1.5.3.           İlk Giren İlk Çıkar Yöntemi (FİFO)………………. 93

2.1.5.4.      Son Giren İlk Çıkar Yöntemi (LİFO)…………………. 95

2.1.5.5.      Standart Maliyet Yöntemi………………….. 98

2.1.5.6.     En Yüksek Fiyatlı İlk Çıkar Yöntemi (HİFO)…………………..   101

2.1.5.7.   İlk Gelecek İlk Çıkar Yöntemi (NİFO) …………………..  103

2.1.5.8.      Piyasa Fiyatı (Yenileme Maliyeti) Yöntemi……………. 104

2.1.5.9.      Piyasa Fiyatı ile Alış Maliyetinden Düşük Olanıyla Değerleme Yöntemi ………….105

2.2.9.      İşçilik Giderlerine İlişkin Kapsamlı Örnek Uygulamalar…………. 136

2.3.      GENEL ÜRETİM GİDERLERİ……………………… …142

2.3.1.      Genel Üretim Giderlerinin Tanımı ve Özellikleri……………………… 142

2.3.2.      Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’nde Genel Üretim Gideri Hesaplan………………….. 143

2.3.4.      Genel Üretim Giderlerinin Mamüller ve Gider Yerleriyle İlişkisi…………..151

2.3.4.1.      Gider Yeri Kavramı ve Gider Yerleri…………………..151

2.3.4.2.  Gider Yerlerinin Fonksiyonları…………………… 153

2.3.6.1.       Basit Dağıtım Yöntemi……………………………   169

2.3.6.2.       Kademeli Dağıtım Yöntemi…………………… 173

2.3.6.3.       Matematiksel Dağıtım Yöntemi…………….. 178

2.3.6.4.       Planlı Dağıtım Yöntemi……………….. 182

2.3.7.       Esas Üretim Gider Yerlerinde Toplanan Genel Üretim Giderlerinin

Mamül Maliyetine Yüklenmesi (III. Dağıtım) ve Yükleme Ölçülerinin Saptanması …………………. 182

2.3.8.       Fiili Genel Üretim Giderlerinin Mamül Maliyetlerine Yüklenilmesinde Ortaya Çıkan Sorunlar ………… 188

Uygulamalar …………………………………………. …’………………. …………..;………….189

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

MALİYET HESAPLAMA SİSTEMLERİ

1. MALİYET HESAPLAMA SİSTEMLERİ…………………………………. ..243

1. MALİYET HESAPLAMA SİSTEMLERİNE İLİŞKİN GENEL BİLGİLER.               243

1.1.       Sipariş Maliyeti Sistemi……………………………… 243

1.2.       Safha Maliyet Sistemi…………………………………….. 244

1.3          Fiili Maliyet Sistemi ………………………………..244

1.1.      Tahminî maliyet sistemi……………………..245

1.2.      Standart maliyet sistemi………………….245

1.3.      Tam maliyet sistemi……………………………245

1.4.      Değişken maliyet sistemi…………………………246

I .S. Normal maliyet sistemi…………………………….. 247

(.9. Direkt (Asal-İlk-Esas) maliyet sistemi…………………… 249

1. ıo. Maliyet Hesaplama Sistemlerine İlişkin Örnek Uygulamalar………….. 250
2. SİPARİŞ MALİYET SİSTEMİ………………………… 259

2.1. Sipariş Maliyet Sistemine İlişkin Genel Bilgiler……………….. 259

2.2.       Sipariş Maliyet Sisteminin Temel Esasları ve İşleyişi…………… 259

2.3.       Sipariş Maliyet Sisteminin Yarar ve Sakıncaları ……… 263

2.4.      Sipariş Maliyet Sisteminde Kullanılan Belgeler ………….265

2.4.1.       Sipariş Maliyet Kartı…………………….. 265

2.4.2.       İlk Madde ve Malzeme İstek Fişleri………………….. 265

2.4.3.       İşçilik Zaman Kartlan………………………… 266

2.4.4.        Genel Üretim Giderleri Dağıtım Tabloları (I., II. ve III. DağıtımTabloları)………..266

2.5.        Faaliyet Tabanlı Maliyet Yaklaşımı………………. 266

2.5.1.        Geleneksel Sistem İle Faaliyetlere Dayalı Sistem Arasındaki Farklılıklar………..268

2.6.        Sipariş Maliet Sistemine İlişkin Örnek Uygulamalar………………………….. 275

1. SAFHA (EVRE) MALİYET SİSTEMİ………………………….. 308

3.1.        Safha Maliyet Sistemine İlişkin Genel Bilgiler……………… 308

3.2.       Safha Maliyet Sisteminin Özellikleri ………………….310

3.3.        Safha Maliyet Sisteminin İşleyişi……………………… 311

3.3.1.   Miktar Hareketlerinin Saptanması ……………………..312

3.3.2.        Eşdeğer Mamül Miktarının Saptanması…………….. 313

3.3.3.        Birim Eşdeğer Mamül Maliyetinin Saptanması……………. 319

3.3.4.        Mamül ve Yan Mamüllerin Toplam Üretim Maliyetinin Saptanması………328

3.4.             Birden Çok Mamulün Bir arada Üretilmesi Halinde Safha Maliyet Sisteminin Uygulanması………. 340

3.5.        Safha Maliyet Sisteminin Yarar ve Sakıncaları………..355

Safha Maliyet Sistemine İlişkin Örnek Uygulamalar 356

1.2.3.    Piyasa Değerini Esas AJan Yöntemler……………. 462

1.2.3.1.   Satış Hasılatı Yöntemi……………… 462

1.2.3.2.  Net Satış Hasılatı Yöntemi…………………462

1. YAN MAMÜLLER………………….. .. .462
2. BİRLEŞİK VE YAN MAMÜL MALİYETLERİNİN

HESAPLANMASINA İLİŞKİN ÖRNEK UYGULAMALAR……….. 463

TEK DÜZEN HESAP PLANI…………….. 475

AYRINTILI BİLANÇO……………………..493

KAYNAKÇA………………………….501