Muhasebe Denetimi

Muhasebe Denetimi Kitabı Uluslararası Finansal Raporlama Standartları IFRS  İAS Uygulama Örnekleri ile kitabı, Prof. Dr. Hasan KAVAL tarafından hazırlanmıştır. Baskısı kısa sürede tükenen Muhasebe Denetimi Kitabı Uluslararası Finansal Raporlama Standartları IFRS  İAS Uygulama Örnekleri ile kitabı güncellenerek ve geliştirerek yeni baskısı yapılmıştır. Kısa sürede temin etme imkanıyla Muhasebe Denetimi Kitabı Uluslararası Finansal Raporlama Standartları IFRS  İAS Uygulama Örnekleri ile,kitabını sitemizden alabilirsiniz.

ÖNSÖZ

ÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ

Bu kitabımızın ikinci baskısının da yaklaşık bir yıl içinde tükenmiş olması beni bu kitabın geliştirilerek tekrar basımı yönünde cesaretlendirdi. Bir türlü bitmeyen muhasebe, denetim, vergi ve sigorta mevzuatında gelişmeler ise, aceleci olmamam yönünde etkiledi. Ancak bilinmelidir ki, bu gelişme ve değişmeler her zaman olacaktır, bunun sonlanmasının olanağı yoktur. Bize düşen görev bunu zamanlı takip etmektir. Bizde bu baskıda şu andaki mevzuatı ve özellikle Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yayınlanan Seri X, No:22 sayılı Sermaye Piyasasında Bağımsız Denetim Standartları Hakkındaki Tebliğ’i esas alarak bazı düzenleme ve eklemeler yaptık.

Bilindiği gibi Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu Uluslararası Muhasebe ve Finansal Raporlama Standartlarındaki değişiklikleri büyük bir hızla takip etmekle. değişiklikleri Türkiye Muhasebe Standartları olarak yayınlamaktadır. Eylül 2008′de standartların zorunlu olarak henüz uygulamaya girmeyen ancak istenildiğinde kullanılabilecek olanlarını da yayınlamış bulunmaktadır. Kendilerini bu denli hızlı tutumlarından dolayı kutlamak istiyorum.

Ancak ne var ki, Türkiye’de ağırlıklı olarak bağımsız denetime tabi kuruluşlar üzerindeki düzenlemeleri Sermaye Piyasası Kurulu yapmaktadır. Bu Kurulumuzda kendisine düşen görevleri başarı ile yapmakta, daima en son bilimsel yöntemleri kendisine rehber almaktadır. Ancak Finansal Raporlama Standartları konusunda tarihinde belki ilk kez yönünü Amerika ve Dünya uygulamalarından Avrupa Birliği uygulamalarına dönüştürmüş bulunmaktadır. Çünkü yayınladığı Seri XI No: 29 sayılı Tebliği ile Uluslar arası Muhasebe ve Finansal Raporlama Standartlarının son seklini değil de, bunlardan Avrupa Birliği mevzuatında resmen tanınan ve uygula¬maya konulan şeklinin kullanılacağını bildirmiştir. Bu uygulama belki içinde bulunduğumuz Avrupa Birliği Müktesebatı’na uyum sürecinin bir sonucu olduğu için gereklilik olarak görülmüş olabilir. Ancak Türkiye’nin tüm dünya geneli için geliştirilmiş olan uygulamaları esas alarak Avrupa Birliği’nin de önüne geçmesinde sanırız hiçbir sakınca yoktur.

Bu baskıda yukarıda belirtilen nedenler ile özellikle IAS/IFRS’lerin son şekli değil, Avrupa Birliği tarafından kabul edilenler ve dolayısıyla SPK’nun Seri XI, No: 29 sayılı Tebliği esas alınmış bulunmaktadır. Ben bu kitabı diğer öğretim üyesi ve uygulamacı arkadaşlarımla birlikte, denetçiler için bir klavuz şekline dönüştürmeyi de planlıyorum.

Bu duygularla bana katkısı olan Hocalarıma, her türlü desteği esirgemeyen eşime teşekkür ediyorum. Ayrıca, kitabın biran önce baskısının yapılması için teşvik eden Gazi Kitabevi personeline, özellikle Ayşe Yağmur Kızılateş ve Yusuf Özalp’e minnettarlığımı belirtmek istiyorum.

İÇİNDEKİLER

I. BÖLÜM

DENETİM İLE İLGİLİ GENEL KAVRAMLAR

1.DENETİM KAVRAMI VE FONKSİYONLARI 3

1.1. DENETİM VE BENZERİ KAVRAMLAR 3

1.2. MUHASEBE DENETİMİNİN İŞLETME YÖNETİMİ

AÇISINDAN FONKSİYONLARI 5

1.3. MAKRO EKONOMİ VE KAMU DÜZENİ AÇISINDAN FONKSİYONLARI 6

2.GENELDE DENETİM TÜRLERİ 9

2.1. FAALİYET DENETİMİ 9

2.2. MUHASEBE DENETİMİ 10

2.3. UYGUNLUK DENETİMİ 11

3.BAĞIMSIZ MUHASEBE DENETİMİNİN TÜRLERİ 13

3.1. YILLIK DENETİM (YILSONU DENETİMİ-SÜREKLİ DENETİM) 13

3.2. SINIRLI DENETİM (İNCİLEME-ARA DÖNEM DENETİMİ) 13

3.2.1. İncelemenin Niteliği ve Kapsamı 14

3.2.2. İncelemeye (Sınırlı Denetime) Tabi Şirketler 15

3.2.3. Genel İlkeler 15

3.2.4. İncilemelerde Kullanılabilecek Denetim Teknikleri 16

3.3. ÖZEL AMAÇLI DENETİMLER 18

3.3.1. Genel Esaslar 20

3.4. ÖZEL BAĞIMSIZ DENETİM ÇALIŞMASI 20

3.5. SÜREKLİ DENETİM (EŞ ZAMANLI DENETİM) 21

4.HALKA AÇIK ŞİRKETLERİN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ 23

4.1. ANA SÖZLEŞMEYİ SPK MEVZUATINA UYGUN HALE GETİRME YÜKÜMLÜLÜĞÜ 23

4.2. TEMETTÜ DAĞITIM YÜKÜMLÜLÜĞÜ 24

4.3. TEMETTÜ AVANSI DAĞITIMI 30

4.4. ÖZEL DURUMLARIN KAMUYA AÇIKLANMASI YÜKÜMLÜLÜĞÜ 31

4.5. MALÎ TABLO VE RAPORLARIN DÜZENLENMESİ, KURUL’A

VE BORSA’YA BİLDİRİLMESİ VE İLAN YÜKÜMLÜLÜĞÜ 33

4.6. BAĞIMSIZ DENETİM YÜKÜMLÜLÜĞÜ 35

4.7. DEĞERLEME YAPTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ 36

4.8. PAY SAHİPLERİNİN HAKLARININ KULLANILMASININ

KOLAYLAŞTIRILMASI İÇİN ÖNEM ALMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ 36

5. GÜVENCE HİZMETLERİ VE DİĞER DENETİM BENZERİ HİZMETLER 38

5.1. TARİHİ FİNANSAL BİLGİLERİN DENETLENMESİ DIŞINDA GÜVENCE SÖZLEŞMELERİ 39

5.2. GELECEĞE YÖNELİK FİNANSAL BİLGİLERİN İNCELENMESİ HİZMETLERİ 43

6. BAĞIMSIZ DENETİME TABİ KURULUŞLAR 45

6.1. SERMAYE PİYASA KANUNU KAPSAMINA GİREN KURULUŞLAR 45

6.2. BANKALAR, KATILIM BANKALARI, FAKTORİNG ve FİNANSAL KİRALAMA ŞİRKETLERİ 47

6.3. SİGORTA VE REASÜRANS ŞİRKETLERİ 48

6.4. ENERJİ PİYASASI DÜZENLEME KURULU KAPSAMINA; GİREN ŞİRKETLER 48

7. BAĞIMSIZ MUHASEBE DENETİM STANDARTLARI 50

7.1. DENETÇİYE İLİŞKİN STANDARTLAR 50

7.1.1. Denetim Şirketlerine İlişkin Standartlar 51

7.1.2. Denetçiye İlişkin Standartlar 51

7.2. ULUSLARARASI DENETİM STANDARTLARI 58

8. TASDİK İŞLEMLERİ 59

8.1. NİTELİĞİ 59

8.2. TASDİKE TABİ İŞLEMLER 60

II. BÖLÜM

DENETİM SÜRECİ VE UYGULAMA AŞAMALARI

1. GENELDE DENETİM SÜRECİ 65

1.1. SÖZLEŞME ÖNCESİ FAALİYETLER 66

1.2. PLANLAMA ve PROGRAM ÇALIŞMALARINA HAZIRLIK 67

1.3. DENETİM PLANININ VE PROGRAMININ YAZILI BİR ŞEKİLDE HAZIRLANMASI 68

1.4. DENETİM PLANININ YÜRÜTÜLMESİ 68

1.5. DENETİM ÇALIŞMALARININ TAMAMLANMASI ve RAPORLAMA 69

1.6. RAPOR SONRASI FAALİYETLER 70

2. DENETİM ÇALIŞMALARINDA HEDEFLER 71

3. GERÇEĞE AYKIRI FİNANSAL RAPORLAMA (HATA, HİLE VE USULSÜZLÜKLER) 74

3.1. GERÇEĞE AYKIRI FİNANSAL RAPORLAMANIN TÜRLERİ 75

3.1.1. Hatalar 77

3.1.2. Hile ve Usulsüzlükler 78

3.1.2.1. Hileli Finansal Raporlama 79

3.1.2.2. Varlıkların Kötüye Kullanılması 80

3.2. GERÇEĞE AYKIRILIKLARDA SORUMLULUKLAR 81

3.2.1. Türk Ticaret Kanunu’na göre Seçilen Denetçilerin Sorumlulukları 81

3.2.2. Yeminli Mali Müşavirlerin Sorumlulukları 82

3.2.3. Bağımsız Denetçilerin Sorumlulukları 84

3.3. GERÇEĞE AYKIRI FİNANSAL RAPORLAMAYA NEDEN OLAN RİSK FAKTÖRLERİ 86

3.3.1. Hileli Finansal Raporlamaya Neden Olan Risk Faktörleri 88

3.3.2. Varlıkların Kötüye Kullanımı Sonucu Oluşan Hile ve Usulsüzlüğeİlişkin Risk Faktörleri 92

3.4. YOLSUZLUKLARA KARŞISINDA BAĞIMSIZ DENETÇİNİN DAVRANIŞI 94

4. DENETİMİN PLANLANMASI 98

4.1. DENETİMDE PLANLAMANIN TANIMI VE AMAÇLARI 98

4.2. GENELDE PLANLAMA SÜRECİ 100

4.3. DENETİM STRATEJİSİNİN GELİŞTİRİLMESİ 102

4.3.1. İşletme Ortamının ve Faaliyetlerinin Tanınması 102

4.2.1.1. Genel Ekonomik Durum ve Sektörün Durumu Hakkında Bilgi Sağlanması 103

4.2.1.2. Sahiplik Yapısı, Örgüt Yapısı, Finansal Yapı Hakkında Bilgi Sağlanması 104

4.2.1.3. Personel Yapısı Hakkında Bilgi Sağlanması 105

4.2.1.4. Şirketin Özel Durumu Hakkında Bilgi Sağlanması 106

4.3.2. İç Kontrol Sisteminin ve Muhasebe Sisteminin Anlaşılması 107

4.3.3. Risk Alanlarının ve Önemlilik Düzeylerinin Anlaşılması 109

4.3.3.1. İşletme Riskleri 109

4.3.3.2. Denetim Riskleri 111

4.3.3.3. Önemlilik 114

4.3.4. İşletme Yetkilileri ile Görüşme ve Koordinasyon 115

4.4. DENETİM PLÂN VE PROGRAMININ GELİŞTİRİLMESİ 116

4.5. RİSKE YÖNELİK DENETİM 117

4.5.1. Riske Yönelik Denetimin Nedenleri 118

4.5.2. Riske Yönelik Denetimin Niteliği 121

5. İÇ KONTROL SİSTEMİ 125

5.1. TANIMI VE AMAÇLARI 125

5.2. İÇ KONTROL SİSTEMİNİN YAPISI VE BİLEŞENLERİ 128

5.2.1. Kontrol Ortamı 130

5.2.2. Risk Değerlemesi 131

5.2.3. Kontrol Faaliyetleri 132

5.2.4. Bilgi ve İletişim 135

5.2.5. Gözetim ve İç Denetim 136

5.3. İÇ KONTROL SİSTEMİNİN DENETİMDEKİ YERİ VE

DENETÇİ İÇİN ÖNEMİ 137

5.4. İÇ KONTROL SİSTEMİNİN OLUŞTURULMASINDA SINIRLAR… 138

5.5. İÇ KONTROL SİSTEMİNİN TANINMASINDA YÖNTEMLER 140

6. DENETİM PROGRAMININ YÜRÜTÜLMESİ (DENETİMDE KANIT TOPLAMA) 142

6.1. GENEL OLARAK DENETİMDE KANIT TOPLAMA 142

6.1.1. İşlemTestleri 143

6.1.1.1. Sistem Testleri 145

6.1.1.2. Fonksiyon Testleri 145

6.1.2. Doğrulama Testleri 145

6.1.2.1. Ayrıntılı İncelemeler 146

6.1.2.2. Analitik İncelemeler 146

6.2. DENETİM TEKNİKLERİ 150

6.3. BAZI DENETİM ALANLARINDA UYGULANACAK DENETİM İŞLEMLERİ 152

6.3.1. Envanter Çalışmalarında Hazır Bulunmak 152

6.3.2. Alacaklarda Mutabakat 153

6.3.3. Hukuki Anlaşmazlıkların ve Davaların Tekrar İncelenmesi 153

6.3.4. Finansal Varlıkların Değerlemesi ve Açıklanması 154

6.3.5. Bölümlere Göre Raporlama 154

6.4. KANITLARIN GÜVENİLİRLİĞİ VE BİRBİRLERİNE ÜSTÜNLÜĞÜ 155

6.5. KANITLARIN YETERLİLİĞİ VE ÖRNEKLEME 156

6.6. DENETİM ÇALIŞMALARININ BELGELENDİRİLMESİ (KAYIT DÜZENİ) 157

6.7. DENETİMİN TAMAMLANMASI VE RAPORLAMA 159

6.7.1. Analitik İncelemeler 159

6.7.2. Yönetimin Teyit Mektubunun Alınması 161

6.7.3. İşletmenin Sürekliliği Varsayımının Geçerliliğini İnceleme 162

6.7.3.1. İşletmenin Sürekliliği Varsayımı Uygun Olmakla Birlikte Önemli Belirsizliklerin Olması 165

6.13.2. İşletmenin Sürekliliği Varsayımının Uygun Olmaması.. 166

6.7.3.3. İşletme Yönetiminin Tahminleri Yenilemeyi Kabul Etmemesi 167

6.7.4. Bilanço Tarihinden Sonra Ortaya Çıkan Önemli Olayların Gözden Geçirilmesi 168

6.7.4.1. Mali Tablolarda Düzeltme Gerektiren Olaylar 169

6.7.4.2. Düzelme Yapılmayıp Sadece Açıklama

Gerektiren Olaylar 170

6.8. RAPORLAMA STANDARTLARI VE DENETİM RAPORUNUN DÜZENLENMESİ 171

6.8.1. Denetim Raporunun Niteliği ve Şekli 172

6.8.2. Denetimde Raporlama Standartları 176

6.8.2.1. Denetimin Amacı veya Ne Tür Bir Denetim Olduğunun Bildirilmesi Standardı 176

6.8.2.2. Tarafların Sorumluluklarının Bildirilmesi Standardı 177

6.8.2.3. Hangi Muhasebe Mevzuatına Göre Mali Tabloların Düzenlendiğinin ve Buna Aykırı Durumların Bildirilmesi Standardı 177

6.8.2.4. Muhasebe Politikalarında Değişikliklerin Bildirilmesi Standardı 178

6.8.2.5. Tam Açıklama Kuralının Sağlanması İçin Ek Bilgi Verme Standardı 179

6.8.2.6. Önemli Aksaklıkların Bildirilmesi Standardı 180

6.8.2.7. Denetim Görüşü Bildirme Standardı 181

6.8.3. Sınırlı ve Özel Denetim Çalışmalarında Raporlama 183

6.8.4. Tasdik Hizmetlerinde Raporlama 184

III. BÖLÜM

1. KASA HESABININ DENETİMİ 187

1.1. DENETİMİN HEDEFLERİ 187

1.2. İÇ KONTROL SİSTEMİNİN İNCELENMESİ ve İŞLEM TESTLERİ 188

1.3. MADDİ DOĞRULUK TESTLERİ 191

1.4. DEĞERLEME VE SINIFLAMA 191

2. BANKALAR, ALINAN/VERİLEN ÇEKLER HESABININ DENETİMİ 193

2.1. DENETİMİN HEDEFLERİ 193

2.2. İÇ KONTROL SİSTEMİNİN İNCELENMESİ VE İŞLEM TESTLERİ 193

2.2.1. Banka Mevduat Hesapları 194

2.2.2. Alınan  Çekler 195

2.2.3. Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri 196

2.3. MADDİ DOĞRULUK TESTLERİ 197

2.4. DEĞERLEME VE SINIFLAMA 200

2.4.1. UFRS’ye göre Raporlama Yapmayan Şirketler 201

2.4.2. UFRS’ye göre Raporlama Yapan Şirketler 202

3. ALACAKLARIN DENETİMİ 204

3.1. DENETİMİN HEDEFLERİ 204

3.2. İÇ KONTROL SİSTEMİNİN İNCELENMESİ VE İŞLEM TESTLERİ 205

3.3. MADDİ DOĞRULUK TESTLERİ 208

3.3.1. Senetli Alacaklar 216

3.3.2. Senetsiz Alacaklar 209

3.3.3. Grup İçi Alacaklar 214

3.3.4. Personelden Alacaklar 215

3.4. DEĞERLEME VE SINIFLAMA 216

3.4.1. Karşılıkların Ayrılması ve Muhasebeleştirilmesi 217

3.4.1.1. Genelde Karşılıkların Ayrılması ve Muhasebeleştirilmesi 217

3.4.1.2. UFRS’ye Göre Raporlama Yapan Şirketlerde

Düzeltme Kayıtları ve Dipnot Açıklamaları 223

3.4.2. Reeskont İşlemleri ve Muhasebeleştirilmesi 226

3.4.2.1. UFRS’ye göre Raporlama Yapmayan Şirketler 226

3.4.2.2. UFRS’ye göre Raporlama Yapan Şirketler 229

3.4.3. UFRS’ye Göre Raporlama Yapan Şirketlerde

Dipnotlardaki Açıklamalar 239

4. İLİŞKİLİ TARAFLARLA OLAN İŞLEMLER VE DENETİMİ 241

4.1. DENETİMİN HEDEFLERİ 241

4.2. İŞLEM TESTLERİ 242

4.2.1. İlişkili Tarafların Kapsamı 242

4.2.2. İlişkili Taraflarla Yapılan İşlemlerin Kapsamı 243

4.3. MADDİ DOĞRULMA TESTLERİ 245

4.4. DEĞERLEME VE SINIFLAMA 246

5. STOK HESAPLARININ DENETİMİ 248

5.1. DENETİMİN HEDEFLERİ 248

5.2. SATIN ALMALARDA İÇ KONTROL SİSTEMİ 248

5.3. STOKLARIN KORUNMASINDA İÇ KONTROL SİSTEMİ 254

5.4. MALİYET HESAPLARININ İNCELENMESİ 256

5.5. ENVANTER ÇALIŞMALARI VE MADDİ

DOĞRULAMA TESTLERİ 258

5.6. STOKLARIN DEĞERLEMESİ 262

5.6.1. Genel Olarak 262

5.6.2. Değeri Düşen Mallarda Değerleme

(Emsel Değeri – Net Gerçekleşebilir Değer) 271

5.6.3. Artık, Hurda, Defolu Mallarda Değerleme 274

5.6.4. Sayım Noksanlıklarının ve Fazlalıklarının Durumu 274

5.6.5. Hizmet Sunan İşletmelerde Stok Maliyeti 276

5.6.. 6. UFRS’ye Göre Raporlama Yapan Şirketlerde Özel Durumlar 277

6. MENKUL KIYMETLER VE FİNANSAL VARLIKLARIN DENETİMİ 279

6.1. DENETİMİN HEDEFLERİ 279

6.2. İŞLEM TESTLERİ 280

6.3. MADDİ DOĞRULAMA TESTLERİ 284

6.4. DEĞERLEME VE SINIFLAMA 285

6.4.1. UFRS’ye Göre Raporlama Yapmayan Şirketler 286

6.4.2. UFRS’ye Göre Raporlama Yapan Şirketler 291

6.4.2.1. Makul Değer Farkı Kâr veya Zarara Yansıtılan Finansal Varlıklar ve Finansal Borçlar 292

6.4.2.2. Vadeye Kadar Elde Tutulacak Varlıklar 296

6.4.2.3. Satılmaya Hazır Finansal Varlıklar 299

6.4.2.4. Finansal Varlıkların (Ve Borçların) Bilançoya Alınması ve Bilançodan Çıkarılması 302

6.4.2.5. Bilanço ve Dipnotlarında Yapılacak Açıklamalar 305

7. MADDİ DURAN VARLIKLARIN DENETİMİ 309

7.1. DENETİMİN HEDEFLERİ 309

7.2. İÇ KONTROL SİSTEMİNİN İNCELENMESİ VE İŞLEM TESTLERİ 310

7.3. MADDİ DOĞRULAMA TESTLERİ 311

7.3.1. Arsa, Arazi, Binalar 313

7.3.2. Taşıt Araçları 313

7.3.3. Tesis, Makine ve Cihazlar 315

7.3.4. Demirbaşlar 315

1.1.1. Yapılmakta Olan Yatırımlar 317

1.1.2. Verilen Avanslar 318

1.2. DEĞERLEME VE SINIFLAMA 319

1.2.1. Duran Varlıklarının Satın Alınmaları 319

1.2.2. Duran Varlıklarda Alımdan Sonra Yapılan Harcamalar 321

1.2.3. Dönem Sonu Değerleme 322

1.3. UFRS’ye GÖRE RAPORLAMA YAPAN ŞİRKETLERDE  ÖZEL DURUMLAR 326

1.3.1. İlk Defa Kayda Alma ve Maliyet Bedelinin Teşkili 326

1.3.2. Varlıkların Topluca Satın Alınmalarında Doğan Farklılıklar 330

1.3.3. Amortisman Oranlarının Belirlenmesi ve Değiştirilmesinde Farklılıklar 331

1.3.4. Maliyet Bedeli ile Geri Kazanılabilir Değerden Küçük Olanı ile Değerleme Yapılabilmesi 332

1.3.5. Maliyet Bedeli Yerine Piyasa Raici ile Değerleme Yapılabilmesi 333

8. MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR 337

8.1. DENETİMİN HEDEFLERİ 338

8.2. İŞLEM TESTLERİ ve MUHASEBELEŞTİRME ESASLARI 338

8.2.1. Genelde Aktifleştirme Esasları 339

8.2.1.1. Tanımlanabilir Olma 339

8.2.1.2. Kontrol Edilebilir Olma 339

8.2.1.3. Gelecekte Ekonomik Fayda Sağlama Potansiyeli Olması 340

8.2.1.4. İşletmede Faydanın Sağlanacağının Kuvvetli Muhtemel Olması 340

8.2.1.5. Maliyet Bedelinin Güvenilir Bir Şekilde Ölçülebilmesi 340

8.2.2. Haklar 341

8.2.3. Araştırma Geliştirme Giderleri 343

8.2.4. Bilgisayar Programları 347

8.2.5. Film, Video, Slayt Kayıtları 347

8.2.6. Reklam Harcamaları 348

8.2.7. Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri 348

8.2.8. Eğitim Harcamaları 348

8.2.9. Şerefiye (Peştemalık) 349

8.3. MADDİ DOĞRULAMA TESTLERİ 350

8.4. DEĞERLEME VE RAPORLAMA 351

8.4.1. UFRS’ye göre Raporlama Yapmayan Şirketler 351

8.4.2. UFRS’ye göre Raporlama Yapan Şirketler 351

9. YATIRIM AMAÇLI GAYRİMENKULLER 359

9.1. KAPSAMI 359

9.2. İŞLEM VE DOĞRULAMA TESTLERİ 361

9.3. DEĞERLEME VE SINIFLAMA 362

10. VARLIKLARDA DEĞER AZALIŞI 308

10.1. NİTELİĞİ VE KAPSAMI 368

10.2. DEĞER AZALMASINA İLİŞKİN GÖSTERGELER VE TESTİN ZAMANI 369

10.3. DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ MİKTARININ HESAPLANMASI 371

10.4. DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ ZARARININ MUHASEBELEŞTİRİLMESİ 374

10.5. NAKİT ÜRETEN BİRİM VE ŞEREFİYEDE DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ ZARARININ HESAPLANMASI 376

10.6. DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜNÜN ORTADAN KALKMASI 382

10.7. DEĞER DÜZELTMELERİNİN DENETİMİ 385

10.8. MALİ TABLO DİPNOTLARINDAN YAPILACAK AÇIKLAMALAR 386

11. ELDEN ÇIKARILACAK DURAN VARLIKLAR VE DURDURULAN FAALİYETLER 387

11.1. STANDARDIN KAPSAMI 388

11.2. TANIMLAR VE STANDARDIN KAPSAMINA GİRMESİ İÇİN GEREKLİ ÖN KOŞULLAR 388

11.3. DEĞERLEME 390

11.3.1. Yeniden Sınıflamadan Önce Defter Değerinin Tespiti 391

11.3.2. Varlık Grubunun Makul Değerinin Hesaplanması 391

11.3.3. Satış Masraflarının Tahmin Edilmesi 392

11.3.4. Düşük Değer Prensibinin Uygulanması 392

11.4. MALİ TABLOLAR VE EKLERİNDE RAPORLAMA 396

11.5. DENETİMİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR 399

12. ERTELENMİŞ VERGİ VARLIĞI VE ERTELENMİŞ VERGİ YÜKÜMLÜLÜKLERİNİN (GELİR VERGİLERİ) DENETİMİ 400

12.1. TİCARİ KÂR / VERGİYE ESAS KÂR FARKLILAŞMA NEDENLERİ VE ETKİLERİ 401

12.1.1. Sürekli Farklara Neden Olan Gelir ve Giderler 401

12.1.2. Geçici Farklara Neden Olan Gelir ve Giderler 402

12.2. GEÇİCİ FARKLARIN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ 408

12.2.1. Genelde Vergi Etkilerinin Kayda Alınması ve Raporlanması…. 408

12.2.2. Ertelenmiş Vergi Varlığı ve Yükümlülüğünün

Netleştirilmesi ve Bilançodaki Yerleri 410

12.3. MUHASEBEŞTİRMEDE ÖN KOŞULLAR ve ÖZELLİĞİ OLAN DURUMLAR 416

12.3.1. Ertelenmiş Vergi Etkilerinin Kayda Alınmasının Ön Koşulları 416

12.3.2. Vergi Oranlarının Değişmesi 417

12.3.3. Taşman Mali Zararlarda Durum 418

12.3.4. Değerleme Farklarının Özsermayede Gösterilmesi 419

12.4. DENETİMİN HEDEFLERİ 425

12.5. İŞLEM VE DOĞRULAMA TESTLERİ 425

12.6. MALİ TABLO VE EKLERİNDE AÇIKLAMALAR 426

13. FİNANSAL BORÇLAR VE FİNANSMAN GİDERLERİNİN DENETİMİ 428

13.1. DENETİMİN HEDEFİ 428

13.2. İÇ KONTROL SİSTEMİNİN İNCELENMESİ VE İŞLEM TESTLERİ 429

13.3. MADDİ DOĞRULUK TESTLERİ 431

13.4. DEĞERLEME VE SINIFLAMA 433

13.4.1. UFRS’ye göre Raporlama Yapmayan Şirketler 433

13.4.2. UFRS’ye göre Raporlama Yapan Şirketler 436

14. TİCARİ BORÇLARIN DENETİMİ 446

14.1. DENETİMİN HEDEFLERİ 446

14.2. İÇ KONTROL SİSTEMİ VE İŞLEM TESTLERİ 447

14.3. MADDİ DOĞRULUK TESTLERİ 447

14.4. DEĞERLEME VE SINIFLAMA 449

14.4.1. UFRS’ye göre Raporlama Yapmayan Şirketler 450

14.4.2. UFRS’ye göre Raporlama Yapan Şirketler 451

15. VERGİ HESAPLARININ DENETİMİ 456

15.1. DENETİMİN HEDEFLERİ 456

15.2. VERGİ SORUMLULUĞU NEDENİYLE YAPILACAK STOPAJLARIN İNCELENMESİ 457

15.2.1. Personel Giderleri ile İlgili Sorumluluklar 458

15.2.2. Serbest Meslek Sahiplerinden Yapılan Mal ve Hizmet Alımlarmda Sorumluluklar 461

15.2.3. Deftere Tabi Olmayan Kişilerden Mal ve Hizmet Alımlarmda Sorumluluklar 462

15.2.4. Kira Ödemelerinde Sorumluluklar 464

15.2.5. Faiz ve Kur Farklarında Sorumluluklar 464

15.2.6. Örtülü Kazanç ve Örtülü Sermaye İratlarında Sorumluluklar…. 465

15.2.7. Sorumlu Sıfatıyla Katma Değer Vergisi Uygulamasında Sorumluluklar 471

15.2.8. Kar Payı Ödemeleri ve İstisna Kazançlarda Sorumluluklar 472

15.3. VERGİ MÜKELLEFİYETLERİNİN İNCELENMESİ 473

15.4. İŞLEM TESTLERİ 478

15.5. MADDİ DOĞRULAMA SİSTEMİ 478

16. KARŞILIKLAR, KOŞULLU BORÇLAR ve KOŞULLU YARLIKLARIN DENETİMİ 480

16.1. NİTELİĞİ 480

16.2. MUHTEMEL KARŞILIK KONULARI VE MUHASEBELEŞTİRİLMELERİ 483

16.3. MADDİ DOĞRULUK TESTLERİ 487

16.4. DEĞERLEME VE SINIFLAMA 490

16.5. MALİ TABLOLARDA YAPILACAK AÇIKLAMALAR 490

16.5.1. UFRS’ye göre Raporlama Yapmayan Şirketler 490

16.5.2. UFRS’ye göre Raporlama Yapan Şirketler 491

17. KIDEM TAZMİNATI KARŞILIĞI VE PERSONEL GİDERLERİNİN DENETİMİ 496

17.1. DENETİMİN HEDEFİ 497

17.2. İŞLEM TESTLERİ 497

17.3. DOĞRULAMA TESTLERİ 503

17.4. DEĞERLEME ve RAPORLAMA 504

17.4.1. UFRS ’ye göre Raporlama Yapmayan Şirketler 507

17.4.2. UFRS’ye göre Raporlama Yapan Şirketler 512

18. SERMAYE HESAPLARININ DENETİMİ 525

18.1. DENETİMİN HEDEFLERİ 525

18.2. İŞLEM VE DOĞRULAMA TESTLERİ 525

18.3. DEĞERLME VE SINIFLAMA 529

19. SATIŞLAR VE DİĞER GELİRLERİN DENETİMİ 532

19.1. DENETİMİN HEDEFLERİ 532

19.2. GELİRLERİN TANINMASI GERÇEKLEŞME ve KAYDA ALMA 533

19.2.1. Ticari Mal veya Mamullerin Satışında 534

19.2.2. Hizmet Gelirlerinde 536

19.2.3. Faiz, Temettü ve Diğer Hizmet Gelirlerinde 540

19.3. SATIŞ GELİRLERİ ÜZERİNDEKİ VADE FARKLARININ HESAPLANMASI 542

19.4. SATIŞ GELİRLERİNİN DENETİMİ 547

19.4.1. İşlem Testleri ve İç Kontrol Sisteminin Unsurları 548

19.4.2. Maddi Doğruluk Testleri 551

19.4.3. Analitik Testler 553

19.4.3.1. Brüt Kâr Marjı Analizi 553

19.4.3.2. Miktar ve Randıman İncelemeleri 556

19.5. DİĞER GELİRLER ve KÂRLARIN DENETİMİ 558

19.5.1. Faiz Gelirleri 559

19.5.2. Menkul Kıymet Satış Kârları 560

19.5.3. Kambiyo Karları/Zararları 560

19.5.4. Diğer Gelir ve Kârlar 561

19.5.5. Önceki Dönem Gelir ve Kârları 561

19.6. UFRS’YE GÖRE RAPORLAMA YAPAN ŞİRKETLERDE ÖZEL DURUMLAR 562

20. GİDER HESAPLARIN DENETİMİ 564

20.1. DENETİMİN HEDEFLERİ 566

20.2. İŞLEM TESTLERİ 567

20.2.1. Dışardan Sağlanan Fayda ve Hizmetler 569

20.2.2. Vergi, Resim, Harç Giderleri 571

20.2.3. Çeşitli Giderler 573

20.3. DOĞRULAMA TESTLERİ VE DEĞERLEME 575

21. HİSSE BAŞINA KAZANÇ 577

21.1. NİTELİĞİ 577

21.2. HESAPLANMASI 580

21.2.1. Sulandırmanın Olmadığı Durumlarda Hesaplanması 581

21.2.1.1. Bedelsiz Hisse Senedi Verilmesi 582

21.2.1.2. Kısmi Ödeme Yapılması 583

21.2.1.3. İmtiyazlı Hisse Senetleri 584

21.2.1.4. Rüçhan Hakkı Kullanılması 585

21.2.2. Sulandırmanın Olduğu Durumlarda Hesaplanması 587

21.3. DİPNOTLARDA AÇIKLAMALAR 589

22. ARA DÖNEM MALİ TABLOLARI 592

22.1. ARA DÖNEM MALİ TABLO DÜZENLEMEK

ZORUNDA OLAN İŞLETMELER VE DÖNEMİ 592

22.2. ARA DÖNEM RAPORLARININ UNSURLARI 593

22.3. ARA DÖNEM MALİ TABLOLARDA UYGULANACAK DEĞERLEME VE SINIFLAMA YÖNTEMLERİ 594

22.4. ARA DÖNEM MALİ TABLOLARININ DENETİMİNİN

ÖZELLİĞİ 597

EKLER

EK 1: ULUSLARARASI DENETİM VE GÜVENCE STANDARTLARI

LİSTESİ 599

E K 2 : DENETİM STRATEJİSİNİ GELİŞTİRMEK AMACIYLA PLANLAMA BAŞLANGICINDA YAPILACAK ANKET SORULARI 603

E K 3: TİCARİ ALACAKLAR İÇ KONTROL ANKET SORULARI 609

E K 4: SENETSİZ ALACAKLAR DENETİM PROGRAMI VE KONTROL FORMU 611

EK 5: İŞLETME YÖNETİMİ TEYİT MEKTUBU ÖRNEĞİ 614

EK 6: DENETİMDE PLANLAMAMAYA ÖRNEK 616

EK 7: BAĞIMSIZ DENETİM RAPORU ÖRNEĞİ (YILLIK DENETİM-

ŞARTLI GÖRÜŞ) 633

EK 8: BAĞIMSIZ DENETİM RAPORU ÖRNEĞİ (YILLIK-OLUMSUZ GÖRÜŞ) 635

EK 9: BAĞIMSIZ DENETİM RAPORU (GENEL AMAÇLI TAM

SET FİNANSAL TABLOLAR – ŞARTLI GÖRÜŞ) 637

EK 10: KATMA DEĞER VERGİSİ STOPAJ ORANLARI 639

EK 11: KURULUMUZUN SERİ: XI, NO: 29 “SERMAYE PİYASASINDA FİNANSAL RAPORLAMAYA İLİŞKİN ESASLAR TEBLİĞİ” UYARINCA DÜZENLENECEK FİNANSAL TABLO VE DİPNOT FORMATLARI HAKKINDA DUYURU 641

UYGULAMA SORULARI 661

YARARLANILAN KAYNAKLAR 605

TABLOLAR:

Tablo 2.1: İşletme Riskleri 110

Tablo 2.2: Denetim Anlayışındaki Farklılıklar 123

Tablo 2.3: Bir Denetim Raporunun Bölümleri ve Yer Alan Bilgiler 175

Tablo 3.1: Bankalara Mutabakat Mektubu Örneği 198

Tablo 3.2: Alacakların Yaşlandırma Listesi 210

Tablo 3.3: Bakiyesiz Mutabakat Mektubu Örneği 212

Tablo 3.4: 30.06.2005 Tarihi İtibariyle Satışların ve Alacakların

Reeskontu Tablosu 234

Tablo 3.5: Maddi Duran Varlıklar Hareket Tablosu 312

Tablo 3.6: Geçici Farkların Vergi Etkileri 409

Tablo 3.7: Ücretlerden Kesintiler Tablosu 460

Tablo 3.8: Kurumlar Vergisi Hesaplama Tablosu 475

Tablo 3.9: Kıdem Tazminatı Hesaplama Tablosu 516

Tablo 3.10: Hisse Senetleri Hareket Tablosu (Adet) 532

Tablo 3.11: Miktar Hareketlerinin Tespiti Tablosu 558

ŞEKİLLER:

Şekil 2.1: Denetim Süreci 65

Şekil 2:2: Gerçeğe Aykırı Raporlama 76

Şekil 2.3: Hile ve Usulsüzlük Üçgeni 87

Şekil 2.4: Denetim Risk Süzgeci 114

Şekil 2.5: Denetim İşlemleri 143

Şekil 3.1: IAS 2’ye göre Stok Değerleme Yöntemleri 269

Şekil 3.2: Maddi Olmayan Varlıkların Türleri 353

Şekil 3.3: Tahvil İhracının Dönemsonu Bilançosundaki Taşınmış

Değerleri 443